Botir Shermuhammad: Rossiyadagi muhojirlarimiz uchun hozir siyosiy emas, iqtisodiy masala birinchi o`rinda turibdi

Bugungi kunda Rossiya Federasiyasida 3 milliondan ortiq o`zbekistonlik muhojirlar borligi aytiladi. Ukrainaga qarshi boshlangan harbiy amaliyotlar ortidan Rossiyaga qo`llanilayotgan AQSh va G`arbning sanksiyalari ta`siri O`zbekiston muhojirlarini ham chetlab o`tayotgani yo`q. Yildan yilga Rossiyaga borish zararliroq bo`lib bormoqdami?

Savollarga huquqshunos Botir Shermuhammad batafsil javob berdi:
 

O`zbek migrantlari Rossiyada qay ahvolda? Ularni qanday masala qiynamoqda?

- Birinchi, navbatda bu bo`lgan voqealardan migrantlarimizga albatta moddiy, iqtisodiy tarafdan ziyon etadi. Murojaatlar bor. Nima qilishimiz kerak kerak deya ozgina sarosima bilan savol berishmoqda. Endi pulni qanday uyga jo`natamiz, bank ishlamayapti degan savollar kelmoqda bizga ham. Umuman olganda, migrantlarni asosiy qiziqtirib turgan narsa hozir siyosiy narsa emas, iqtisodiy masala birinchi bo`g`inda turibdi. Pulni qanday yuboramiz, dollarning narxi qancha bo`ladi, ertaga yuborsa bo`ladimi yoki yo`q kabi savollar turibdi.

O`zbekistondagi ba`zi bir banklar Rossiyadan kiruvchi pullarni vaqtinchalik yopib qo`ydi. «Ipak yo`li» banki masalan. Shuning uchun shunday xavotir bor. Asosiysi shu, boshqa tomondan Rossiyada muammo yo`q bugungi kunda.

Dollar kursini ko`tarilgani maoshlarga ham ta`sir qilganmi? Qaysi yo`l orqali pul jo`natishlarini maslahat berasiz? Imkon bormi o`zi hozir Rossiyadan O`zbekistonga pul o`tkazishni?

- Imkon bor. Faqat gap shundaki, doimiy ravishda dollar kursi o`zgarib turganligi sarosima uyg`otadi. Bugun 80 dan almashtirilgan bo`lsa, ertaga 90 undan keyin 100 kabi o`zgarib turibdi. Shuning uchun odamlarda tushunarsiz holat. Maoshga hali ta`sir qilib ulgurgani yo`q. chunki vaziyatga ko`p bo`lgani yo`q. Maoshga ta`sir qilishi uchun men o`ylashimcha vaqt o`tishi kerak. To`g`ridan-to`g`ri maoshga emas, narx-navoga ta`sir qiladi. Import tovarlarni narxi oshib ketadi. Shunga o`xshash savdo-sotiqqa ta`sir qilishi mumkin. Ba`zi texnikalarni narxi oshib bormoqda kundan-kunga. Lekin hali maoshga ta`sir qilgani yo`q. Rossiya rublida olgan maoshlarini O`zbekistonga dollarda yuboradi. Shuni kamayib qolganligi sezilyapti. O`zimiz ham shaxsan sezyapmiz.

Hozir o`zi umuman olganda vaqtincha pul jo`natmagan ma`qul. Tushunarsiz holat, balkim ertaga dollar narxi birdan o`zgarib ko`tarilib ketishi mumkin. Shuning uchun hozirgi kunda rubl sotib olish ham, dollar sotib olish ham to`g`ri emas. Buni albatta, iqtisodchilar tushuntirgani ma`qul. Lekin, pul jo`natsa bo`ladi. Ba`zi banklar ishlamagani bilan, lekin mana Rossiya o`zining

«Yunistrim»,«Kontakt» kabi sistemalari ishlab turibdi. Rossiya Prezidentining oxirgi qarori bo`yicha chet davlatlarni shu kabi pul yuborish bo`yicha ishlaydigan sistemalari taqiqlandi. Ya`ni hozirgi kunda “Western Union” kabi xorijiy tizimlar orqali, chetga bankda hisob ochmasdan turib pul o`tkazish taqiqlandi. Lekin, Rossiyaning o`zining sistemalari bor. Ular ishlayapti.

Men iqtisodchi emasman, huquqiy maslahatlar beraman. O`zimizdan kelib chiqib maslahat beryapmiz. Bundan yomon bo`lmasa kerak bundan keyin. Umid qilamizku, urush to`xtab, sanksiyalar engillashib, dollar kursi ham yaxshi bir vaziyatga kelib qolar. Lekin bundan yomon vaziyat bo`lmasa kerak. Pul yuborish mumkin, lekin yutqizib qo`yish ham mumkin. Vaziyat tez o`zgaryapti. Hozir bergan maslahatimiz, bir soatdan keyin ham o`zgarib qolmoqda. Oyni boshida hamma ish haqi olgan bo`lishi kerak, aynan shunda bir qancha variantlarni ko`rishi kerak.
 

Bir yaxshi taklif bo`ldi, iqtisodchilar, bankda ishlaydiganlar bir yig`ilib aholiga tushuntirish bersa bo`ladi degan. Engilroq, arzonroq yo`lda qanday pul jo`natsa bo`ladi degan tushuntirish, maslahatlar berishi kerak deyishgan edi. Nafaqat, migrantlar, balki savdo-sotiq bilan shug`ullanadigan tadbirkorlarimiz bor. Eksport-import qilayotganlar bor. Ular nima qilishi kerak. Shuning uchun hozirgi kunda yaxshi bir iqtisodchi, moliyachilarni maslahati kerak. Chunki biz huquqshunosmiz, ko`proq huquqiy masalada yordam beramiz. Lekin o`zimizga ham hozirgi kunda iqtisodchilarni maslahati kerak.

Bahor vaqtida O`zbekistondan muhojirlarni ketishi kuzatilardi. Bu yil bu xol qanday kechmoqda. Ishga doimgidek ketilmoqdami?

• Men kuzatuvlarimdan aytaman. Chunki 16 yildan beri Moskvada yashayman. Ilgari kuzda qaytish deyilardi, bahorda kelish. Lekin oxirgi 10 yil ichida unaqa «sezon» degan narsani o`zi yo`q. Har qanday vaqtda odam ko`p ketyapti, ko`p kelyapti. O`tgan yili Rossiya Ichki ishlar vazirligining ma`lumotiga ko`ra, O`zbekistondan 3100 nafar odam borgan. Bu juda ham ko`p.chunki o`tgan yilgi ma`lumotlarda, bu statistika 2100 nafarni tashkil qilar edi. Pandemiyadan keyingi davrda bu holat ko`paygan. Patent olish ham 1 mlnga ko`paygan. 2020 yil yo`llar yopiqligi uchun borolmagan odamlar borishdi.

Lekin hozirgi vaziyatda ko`p odamlar menga yozishdi, 5 martga bilet olib qo`ygandim, borsammikan yo`qmi deb. Bu savolga javobni o`zi yo`q. Yo`l ochiq borsa bo`ladi. Rossiyani 12 ta regioniga borib bo`lmayapti, chunki yopilgan. Markaziy shaharlarida reyslar ishlab turibdi. Rossiya hukumati ba`zi bir davlatlar bilan doimiy reyslarni yana ko`paytirishni e`lon qildi. Pandemiyadan keyin hali avtomobil, poezd yo`llari hali ochilmagan. Bu ham ochilib qolishiga umid qilib turibmiz. Chunki Rossiya hukumati pandemiyani unutgani ko`rinib turibdi, hozirgi kunda. Chunki, tadbirlarga ham ruxsat berganini kecha o`qidim. Odamlarda xavotir bor, Migrasiya markazi ishlaydimi, patent olsak bo`ladimi degan, hayot davom etmoqda, sekin asta izga tushmoqda hayot.

So`nggi voqealardan keyin sizga Rossiyada ishlayotganlardan qaytish, ish izlash yoki boshqa davlatga borish borasida maslahatlar ko`paygan. Shundaymi?

• Bunday savollar doimiy kelib turadi. Ya`ni «Amerikaga qanday borsa bo`ladi?», «Janubiy Koreyaga qanday borsa bo`ladi?», deyishadi. Lekin, albatta hozir ko`payapti. Tahlil qildik, 2008 yildan beri Rossiya rublini qiymati 330 foizga kamaygan. Ya`ni qadri pasaygan. Migrant tahlil qiladigan bo`lsa, yildan yilga Rossiyaga borish zararliroq bo`lib bormoqda. Undan tashqari patent to`lovi oshib bormoqda, yana qo`shimcha hujjatlar, talablar. Har qanday aqlli inson tahlil qilib, boshqa davlatlarga borishni, dollarda pul topadigan davlatlarni tanlashini maslahat beramiz, tanlagani ma`qul. Lekin albatta u erga borish uchun viza olish kerak, tilni bilish kerak, malakaga ega bo`lishi kerak, eng katta muammo bu bizda. Nimaga Rossiyaga ko`pchilik boradi, asosiy ayb o`zimizda. Ya`ni biz tilni bilmaymiz, malakamiz yo`q, muammo shunda, agar migrantlarimizga ingliz tili, yoki umuman boshqa tillarni o`rgatsak, ularni borishiga imkon bo`ladi. Hozirgi kunda Rossiyadan Amerika yoki Koreyaga ketishni imkoni yo`q, Rossiyadagi elchixona o`zingni davlatingga borasan deb aytadi. Ba`zi bir holatlarda bo`lishi mumkin lekin juda qiyin, O`zimizni davlatdan viza olib, chiqib ketgan yaxshi. Lekin boshqa davlatlarda ham O`zbekistondan borayotganlar ko`payib bormoqda. Demak, harakat qilsa bo`lar ekan. Maslahatimiz, tilni o`rganib Evropa mamlakatlari, Amerika, yoki Arab mamlakatlariga borib ishlashsa yaxshi. Yaxshi tarafi u erda ish haqini dollarda olishadi. Hozirgi kunda eng ishonsa bo`ladigan valyuta bu dollar bo`lib turibdi. E`tibor berib shunga harakat qilishlari kerak. Albatta Rossiya katta davlat, bizni ishchilarimiz ko`p. Birdan bu narsaga o`tib ketolmaymiz, vaqt kerak. Lekin yo`nalishni to`g`ri olishga harakat qilish kerak.