Xalqaro miqyosdagi mutaxassis: "O`zbekiston Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligining bildirgan fikrlari mutlaqo xato"

Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi nomiga to`g`ri kelmaydigan gaplar:

Xalqaro fan olimpiadasi g`oliblarini tan olish uchun qimmatbaho sovg`alar shart emas!

2-8 avgust kunlari IMC – Xalqaro matematika olimpiadasi bo`lib o`tdi va unda yurtimiz talabalari 5 ta oltin, 6 ta kumush va 4 ta bronza medalni qo`lga kiritdi. 

Shundan so`ng ijtimoiy tarmoqlarda fan olimpiadasi g`oliblariga etarlicha e`tibor qaratilmayotgani haqida ko`plab xabarlar chiqdi.

Yaqinda ushbu e`tirozlarga javoban IMC haqida turli raddiyalar chiqib, bu oddiy mahalliy tadbir ekanligi, u lokal xarakterga ega bo`lib, xalqaro ilmiy akademik doiralarda hech qanday reytingga ega emasligi haqida xabarlar tarqaldi. Hatto Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligining feysbukdagi sahifalari va rasmiy telegram kanalida ham aynan ushbu mazmundagi xabar chiqdi. Bu xabarlar qanchalik haqiqat?

Bu haqda Italiyaning Piza universitetida matematika bo`yicha PhD himoya qilgan fan doktori, hozirda Fransiyaning Lill universitetida faoliyat yuritayotgan olim Karim Rahimov quyidagi fikrlarni bildirdi:

Xalqaro matematika olimpiadasi 1994 yildan beri o`tkazib kelinadi. Ushbu olimpiadaga butun dunyo bo`yicha aksariyat universitetlardan ishtirokchilar keladi. Bu yilgi olimpiadada ham 113 ta universitet ishtirok etgan, shular ichida O`zbekiston Milliy universiteti jamoasi 24-o`rinni egalladi. 

Ilgari turli xil davlatlarda o`tkazilgan. Hozirda bu olimpiada har yili Bolgariyada o`tkaziladi. Shunday bo`lsa-da, bu aynan biror davlatga, xususan, Bolgariyaga bog`liq bo`lgan lokal olimpiada emas. Ishtirokchilar tomonidan badal puli to`lanadi, bu normal holat, chunki mablag` ishtirokchilarning ta`minoti uchun. Bu yil onlayn o`tkazilganida ham 25 funtdan to`lov qilindi, bu katta summa emas, qolaversa ishtirokchilar olimpiada mas`uliyatini his qilishlari uchun ham zarur.

IMC olimpiadasida ishtirok etuvchi hakamlar, koordinatorlar dunyo miqyosidagi kuchli matematiklardir, iddao qilinganidek jahon ilmiy doiralarida hech qanday e`tiborga ega bo`lmagan, tan olinmagan olimlar hakamlik qilmaydi. Masalan, olimpiadada hakamlik qiladigan Geza Kos xalqaro olimpiadalarda ko`zga ko`ringan kuchli matematik. Shuningdek, beriladigan masalalar ham yuqori saviyali, murakkab hisoblanadi. Buni oddiy bir davlat olimpiadalari bilan solishtirib bo`lmaydi. Har safar yangi, ko`rilmagan masalalar beriladi.

Fan olimpiadalari, xalqaro olimpiadalarda talabalar sovrindor bo`lishganda ularni taqdirlash holatlarini bilmayman, qonuniy biror asosidan ham xabarim yo`q. 

Bu olimpiadaga O`zbekiston 2015 yildan buyon jamoaviy qatnashib kelmoqda, ungacha yakka tartibda qatnashish hollari bo`lgan. O`zim rahbar sifatida ilk bor ikki nafar talabani tayyorlab, shu olimpiadaga olib borganman, bitta kumush va oltin medal bilan qaytganmiz. Shundan buyon O`zbekiston jamoaviy holda qatnashib keladi.

O`tgan yili matematika sohasi bo`yicha prezident qarori qabul qilinganidan xabarim bor albatta, bu respublika fani uchun katta yutuq deb hisoblayman. Ko`pincha xorijda bo`lganligim sababli bu qaror yuzasidan qanday ishlar amalga oshirilgani haqida aniq ma`lumotga ega emasman, ammo aytish mumkinki, shu qaror doirasida Al-Xorazmiy mukofoti, ko`plab grantlar e`lon qilindi, magistraturada o`rinlar soni oshirildi, matematika darsi soatlari oshirildi.

Olimpiada haqida gapirganda bir narsani aytish kerakki, dunyo bo`yicha olimpiadalarning o`z obro` darajalari bor, universitetlar bo`yicha ham ko`p olimpiadalar bor, mazkur olimpiada shular ichida eng obro`lisi, eng yaxshi nufuzga ega hisoblanadi. Bu aynan haqiqiy ma`nodagi, saviya jihatidan ham yuksak bo`lganligi uchun biz aynan ushbu olimpiadada ishtirok etib kelmoqdamiz. IMCdan tashqari matematika bo`yicha dunyo miqyosida "Putnam“ va ”Vojtěch Jarník" olimpiadalari bor, ular ham yuqori saviyali hisoblanadi. Ammo bari bir eng yuqori saviyalisi IMC olimpiadasidir.

Talabalarimiz olimpiadaga borib kelganlaridan so`ng chiqqan xabarlar juda achinarli. Meni xafa qilgan narsa, aynan ilm-fan sohasida boshqaruvda bo`lgan kishilarning fikrlari. «Bu olimpiada emas, oddiy lokal musobaqa, vaqt sarflashga arzimaydigan narsa», degan fikrlar ham achinarli, ham o`ta kulgili. Agar kishi biror narsa haqida yaxshi ma`lumotga ega bo`lmasa, bu haqida fikr bildirishdan avval mutaxassisdan so`rashi kerak. Biror ma`lumotni tekshirib o`tirmasdan ham fikr bildirib, rasman e`lon qilib yuborish haqida nima deyish mumkin? Biz bu xabarga O`zbekiston matematiklar hamjamiyati bilan birgalikda raddiya yozdik va e`lon qildik. Raddiyaga hali javob berishmadi, rasman javob berilishini kutyapmiz. 

Bu xalqaro olimpiada haqida Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligining saytida bildirilgan fikrlar mutlaqo xato. Avvalo, bu olimpiada emas, degan fikrning o`zi kulgili. Bu erda bildirilgan fikrlar vazirlik nomiga, obro`siga, darajasiga umuman to`g`ri kelmaydi.

Ushbu olimpiadaga dunyo miqyosida etarlicha e`tibor qaratiladi. Men O`zbekistonda ham shunday e`tibor berilishini istardim, o`ta yuqori darajada emas va hozirgidek past darajada ham emas. 

Dunyo bo`yicha universitetlarda olimpiadaga tayyorlaydigan alohida bo`limlari bor, men o`qigan Piza universitetida ham shunday bo`lim bor edi. Ushbu universitet matematika bo`yicha Italiyada birinchi raqamli universitet, dunyo miqyosida ham o`z obro`siga ega. Ushbu universitet talabalari ham IMC qatnashib, yuqori natijalarga erishgan.

Umuman, fan olimpiadalari haqida fikr bildiradigan bo`lsam, eng avvalo maktab o`quvchilari uchun olimpiadalarda qatnashishni ma`lum bir izga, tartibga solish kerak. Maktab o`quvchilari uchun eng muhim olimpiada IMO olimpiadasidir. Ba`zi fan musobaqalari, olimpiadalar bor, unda o`quvchilarimiz qatnashadi, ammo bunday olimpiadalar vaqt sarflashga arziydigan darajada emas, o`quvchining ilmiy salohiyatini oshirishi dargumon. 

Masalan, o`quvchilar uchun IMC olimpiadasi bor, unda 7-8-9- sinf o`quvchilari matematik nuqtai nazardan darajasi ancha past bo`lgan masalalarni echadi va undan medal olish ham juda oson. Bunda qatnashish na ilmiy, na amaliy jihatdan muhim. Qisqa qilib aytganda, pul sarflab borishga arzimaydi. 

Eslatib o`tish joiz, talabalar o`rtasidagi IMC olimpiadasiga borib-kelish xarajatlari to`lovi shu paytgacha kafolatlanmagan edi. Endilikda Matematika instituti tomonidan 6 talabadan iborat jamoaga barcha xarajatlar to`lab beriladigan bo`ldi. Maktab o`quvchilari uchun yuqori darajadagi olimpiadalar etarli, mutasaddilar buni izga solishi kerak, qaysi arziydi, qaysi arzimaydi saralash lozim.