yoxud eskirib qolgan “ChORTOQ” sanatoriysidan jurnalistning achchiq reportaji
Namangan viloyati hokimining bu ish uslubi, bir so`z bilan aytganda, sharmanda. Boshqa gap yo`q.
Nega o`zbek boylari, o`zbekning o`ziga to`qroq yoshlari O`zbekistonda dam olmaydi? Bu holat – tizim uchun katta minus emasmi?
Kasaba uyushmalari federasiyasi rahbariyatiga yuzlanib aytamanki, ishoning, hozir qilib yurgan ishingizdan ko`ra, bu jabhadagi vaziyatni o`nglashingiz, davlat g`aznasiga ham, xalqimizga ham foydaliroq emasmi?..
***
To`satdan tobim qochib qoldi: qon bosimi... Xususiy poliklinikalardan birida 10 kun davolandim. So`ngra vrachlarning, yaqinlarimning maslahati bilan o`zim tug`ilib o`sgan Chortoqning tashrif qog`ozi bo`lgan sanatoriyga davolanish, dam olish maqsadida yotdim. Bu erdagi muhitdan gohi ajablanib, gohi xursand bo`lib, ayni paytda davolanishni davom ettirayapman. Ammo, kasb kasalligi – ko`zing ko`rib turgan narsalar haqida gapirging, dunyoni bekamu ko`st ko`rging kelaveradi...
Yoz boshlanayapti, sanator-kurort mavsumi arafasidamiz. Shuni inoabatga olib, “Chortoq” sanatoriysi haqida ko`rgan-bilganlarimni yozmoqchiman. Demak, boshladik...
Bir kishilik, lyuks bo`lmagan xona uchun 10 kunga 2 million 300 ming so`m atrofida to`ladim. Shunday bo`ldiki, lyuks yoki lyuks bo`lmagan xonalar uchun tanlov taqdim qilinmadi. Pul to`lab bo`lganimda, yana “O`zbekturizm”ga ham berishimni aytishdi. 12 ming so`m ekan. To`ladim. 3-binoga joylashdim.
Dam olishni boshladim. Ertalabki nonushta uchun oshxonaga borganimda, kurort kartochkamga qarab, men o`tiradigan stulni belgilab berishdi. Har kuni shu stulda o`tirib uch mahal ovqatlanaman. Sheriklarim biri Farg`onadan – avtomobillarga oynak ishlab chiqaradigan zavod ishchisi, yana biri Dilbar opa – Xorazmning Yangibozor tumanidan, 43 yil baliqchilik xo`jaligida, bir ishda va bir vazifada ishlagan soddadil, umri mehnatda o`tgan ayol, yana biri Jamoliddin aka – Uychi tumani hokimligida uzoq yillar ishlab, nafaqaga chiqqan ajoyib inson.
“Chortoq” sanatoriysi – minuslar
1. Taomnoma. Suratda ko`rib turganingiz tushlikka beriladigan ovqat. Pishgan kartoshkani ezib (pyure) tayyorlangani va kotlet. Bu taomni qanday nomlashni bilmadim. Tanlov imoniyati bor. Bu ovqatni rad qilsangiz, xuddi shu taomga o`xshash ikkinchi taomni berishadi – farqi kotlet o`rnida qaynatilgan uch-to`rt mayda bo`lak go`sht, kartoshka qaylasi o`rnida grechka, makaron... Gorox sho`rvada gorox yo`q; palov degani ikki osham...
Xullas, kolxoz oshxonasini eslatadi. Na uy va na oshxona taomlari sirasiga kirmaydigan, faqat shu erda o`ylab topilgan ovqatlar. Salatlar esa alohida mavzu. Ularni bir so`z bilan “Ozgina” deb nomlash mumkin. Yaxshilab sermasangiz, bir qoshiqdan sal ko`proq chiqadigan bu salatlarda: ozgina pomidor, ozgina bodring, ozgina qizilcha, ozgina karam va h...
2. Jarnoma. Ovqatlanishga o`tirganingizda jarnoma vaqti boshlanadi. Aytgancha, Chortoq bilan chegaradosh Qirg`izistonda reklamani jarnoma deyishadi. Bir odam oshxonani o`rtasida turvolib, hammani vodiy bo`ylab pullik sayohatlarga chaqiradi, kechqurun bo`lib o`tadigan konsertlarga chipta sotilayotganini aytadi. Qiziq, axir hammadan turizm uchun majburiy to`lov olingan edi-ku! Eng qizig`i, bu jarnomachilar, konsertmeysterlar kurortda rasman ishlamaydi, shu erdan tirikchilik qiladigan mahalliy aholi.
3. Kurort-bozor. Ovqatlanib tashqariga ichiqishingiz hamono chayqovchilar atrofingizni o`rab oladi. Qurut sotuvchilar, pista-bodomchilar, arzon-garov kiyim kechaklar, ayollar uchun bujuteriya mahsulotlari sotuvchilar... Ular rasta sifatida siz o`tirib xordiq chiqarishingiz kerak bo`lgan o`rindiqlarni band qilib, egallab olishgan. Kurort-bozor 30 daqiqa chamasi davom etadi. Keyin qorovul kelib ularni haydashga tushadi, chayqovchilar qoravul bilan baqir-chaqir qilib urishishni boshlaydi. Har kuni shunaqa, hech o`zgarmaydi. Bundan tashqari, shu erning o`zida shafyorlarning norasmiy pakkasi (pitagi) mavjud. Faqat mashinasi tashqarida. Ular kalitlarini o`ynatib, “Toshkent-Toshkent” deb baqirishadi. G`ala-g`ovur. Dam olishga kelgandim-a, deb qo`yasiz xomushlik bilan bu manzaraga tikilib. Yana deng, bu ishlar sanatoriyning qoq markazida sodir bo`layotibdi...
4. Eskirgan inter`er va jihozlar. Har qadamda va har joyda eskirgan doim g`irchillab turadigan stol-stullar, devorlari ko`chgan xonalar, uniqib ketgan mebellar, oynasi siniq shkaflar sizni qarshi oladi. Ma`danli vanna, aylana (sirkulyar) dushdagi vaziyat esa shunchaki sharmanda. Suvni purkab turadigan apparatlar eskirgan, simlar cho`zilib yotibdi, plitalar ko`chib ketgan, siz bilan dushga kirgan sherigingiz purkagichni ko`tarib turmasa, suv pastga qarab otilib turaveradi. Vanna olinadigan xona esa undan ham abgor. Vanna olinadigan katta tog`orani zang bosib ketgan, sen o`tirib, 10 minut vanna qabul qilishing kerak bo`lgan joydagi qizil-qora dog`lar ta`bingni buzadi, foydalanilgan suv chiqib ketadigan joylar esa shunchaki tashlandiq, qarasang ko`ngling ayniydigan holatda, mog`or bosgan. Pol va shiftlar ko`chib ketgan, siniq derazalar...
5. Binolar, bo`limlar o`rtasidagi aloqa eskicha. Kurort kartochkangizga shifokor siz oladigan muolajani yozib beradi. Lekin, o`tgan asrda paydo bo`lgan bu tizim ayni kunlarda eskirgani mas`ullarning xayolida ham yo`q. Siz har kuni qaerga va qaysi soatda bo`lishingiz, tartib raqamingiz, kutish vaqtingiz haqida, soat nechada navbatingiz kelishi haqida aniq tasavvuringiz bo`lishi kerak. Ichki tizim telefon qo`ng`iroqlari orqali so`rov qilishga asoslangan, o`zaro axborot almashish dasturi yo`q. Men olishim kerak bo`lgan 10 ta muolajaning qaysi biriga qachon borishimni aniq bilmayman. Hammaga bir xil vaqt ko`rsatiladi va borib navbatda turasiz. Vrachlar yozib bergan muolaja bazaga kiritilib, qo`lingizga aniq marshrut berilmaydi. Kurort kartangizni varaqlab o`tirasiz. Hudud katta va mabodo massaj uchun bir binoga borib, keyin boshqasiga borib, undan keyin yana massaj olingan binoga qaytib kelishga to`g`ri kelsa xunobingiz chiqadi. Kurort varog`idagi ketma-ketlik binolar joylashuviga mos kelmaydi. Biz-ku yoshmiz, lekin mehmonlarning 90 foizi qariyalar, ularga qiyin.
6. Va boshqa kamchiliklar. Binoning asosiy kirish qismidan eshik qolib, teshikdan kirasiz. Ya`ni, kurortga bir tadbirkorning maishiy mollar sotiladigan do`konidan kiriladigan qilib qo`yilgan. Asosiy eshik ochilmaydi. Vay-fay hudud umuman yo`q. Bu ham mayli, shu yaqin atrofdagi qishloqlarda chiroq o`chsa, sizda internet ishlamaydi. Telefonlarda antenna yo`qolib qoladi. Bunaqasi esa, afsuski, tez-tez sodir bo`ldi. Bugun sakkizinchi kun bo`lsa, shu vaqt oralig`ida ikki marta kunduzi bilan internet, aloqa ishlamay qoldi.
Hovlida yaxshi qaralgan joylar bor, shuning bilan birga, eskirgan, qurigan daraxtlar, shox-shabbalar va qarovsiz maydonlar bor. Aloqa bo`limini savdogarlar egallab olishgan, ichkariga ko`z tashlasangiz, qayta qurish davridan qolgan tartibsizlik, qarovsizlik haliyam yashayotganini ko`rasiz.
Xonangizga navbatchi hamshira yoki boshqa xizmatchini chaqirish uchun pastga – ularning oldiga tushishingiz kerak. Ichki aloqa tizimi mavjud emas.
Dam oluvchilar uchun maxsus qiziqarli loyiha va tadbirlar umuman yo`q. Masalan, bir dam oluvchining tug`ilgan kuni bo`ldi deylik. Kurort ma`muriyati taomlanish vaqtida, hamma jam bo`lgan pallada bir og`iz tabriklab, unga alohida e`tibor ko`rsatsa, qanchalar chiroyli chiqar edi. Bu taomil barcha o`zini hurmat qiladigan kurortlarda bor. Biz bilan dam olayotgan bir maktab direktori tug`ilgan kunini nishonladi. Do`stlari kelishdi. Xonada maishat qilib, ancha vaqt gurunglashib o`ltirishdi. Xolbuki, bu vaziyat kurort ma`muriyati uchun dam oluvchini butkul rom qilish, potensial mijozlarni lol qoldirish borasida qo`shimcha imkoniyat edi.
“Chortoq” sanatoriysi – plyuslar
Nega dam olishni bilmaymiz?
Rostini aytish kerak, 36 yoshga kirib, ilk marta dam olish uchun kurortga keldim. To`g`ri, bu erda hammasi men istagan va tasavvur qilganchalik emas, ammo baribir dam oluvchilar safida nisbatan yoshlarning yo`qligi, asosan, 55-75 yosh orasidagi hamyurtlarimiz ekani kishini o`ylantiradi. Ular dam olmaydilarmi?
Dam olishadi. Inson borki, dam olish, zavqlanish hissi hamisha mavjud. Afsuski, yoshlarimiz Chortoq va shunga o`xshash o`zimizdagi sanatoriylarga emas, Antaliya, Issiqko`l, Yalta, Chorvoqqa borishadi. U erlarda xizmat ko`rsatish saviyasi, taklif etilayotgan muolaja va dam olish uylarida tartib, zamonaviylik, boshqacha madaniyat bor. Men, masalan “Chortoq” uchun to`lagan pulimga yana ozroq qo`shsam Antaliya yoki Issiqko`lda hech bir asabbuzarliksiz, bamaylixotir dam olib kelar edim...
Kelajakni rejalashtirish borasida oqsayapmiz. Pandemiya paytida undan keyingi davr chuqurroq o`ylanmagani aniq ko`rinib qoldi. Og`ir ruhiy davrlarni boshidan kechirgan, uyda o`tiraverib zerikkan aholi uchun “Chortoq” singari milliy brendlarimizni tayyorlab, mutlaqo yangicha dam olish tizimini joriy etish mumkin edi...
Kurortga kelayotgan, dam olayotgan odamlar bilan ko`p suhbatlashdim. Ular mehnatda toblangan, halol insonlar – kolxoz ishchilari, bir umr obodonlashtirishda ishlagan oddiy odamlar, mehnatkash, chayir va yuzi issiq otaxon-u onaxonlar. Eng zo`r dam olishga loyiq insonlar – shular aslida. Ammo, biz ularga sovet davri nostalgiyasini ko`rsatayapmiz. Xizmat ko`rsatish tartibi, menyudan tortib toki mis idishlarda ovqat berishgacha bari-bari eskicha, sovetcha (Farmonbibi temir shifoxonaning temir choynagida choy ichirgani uchun oqibatsiz o`g`ilgani koyigani esga tushdimi? Shunaqa...)
Eng qizig`i, kurort rahbari bilan gaplashganimda ma`lum bo`ldi. U bechora mahallabay tizimi bo`yicha hududga biriktirilgan ekan. Haftasiga ikki marta kurortga kela olarkan, xolos. Qolgan paytda Namangan shahridagi qaysidir mahallada nimalarnidir o`rganar ekan. Tushunayapsizmi, o`zining ish joyida vaziyat abgor, dam oluvchilar siyrak, joylar bo`sh, mahalladagi bozorchilar hududni egallab olgan, lekin bu kishim 40 kilometr naridagi qaysidir mahallada uyma-uy yurarkanlar. Namangan viloyati hokimining bu ish uslubi, bir so`z bilan aytganda, sharmanda. Boshqa gap yo`q.
Xulosa qilib aytganda, O`zbekistonda sanator-kurortlardagi vaziyatni boshqatdan ko`rib chiqish, millatning dam olish vaqtlarini o`ylaydigan palla keldi. Xalq oxiri yo`q islohotlar-u o`tish davrlaridan charchadi. Bu xalq Antaliya, Issiqko`l, Yalta, Kislovodskdagi sharoitlardan, foydalilik jihati bo`yicha ancha yuqori turuvchi o`zimizning kurortlarga talpishini kerak. Shunga sharoit qilinishi zarur.
Buning uchun esa, hamma o`zi ishini qilishi kerak. Deylik, kasaba uyushmalari qo`mitasi rahbariyati o`z tizimida nimalar bo`layotganini bilishi shart. Ayollar daftari, uyma-uy yurishlarni qo`yib, muhtaram xalq qaerda va qanday dam olayotganini, real manzarani bir ko`rishi kerak!
Yana bir jiddiy gap. Nega o`zbek boylari, o`zbekning o`ziga to`qroq yoshlari O`zbekistonda dam olmaydi? Bu holat – tizim uchun katta minus. Kasaba uyushmalari federasiyasi rahbariyatiga yuzlanib aytamanki, ishoning, hozir qilib yurgan ishingizdan ko`ra, bu jabhadagi vaziyatni o`nglashingiz, davlat g`aznasiga ham, xalqimizga ham foydaliroq...
Kamchiliklariga qaramay, “Chortoq” sanatoriysi ajoyib. Ma`danli suv, mamlakatning turli hududlaridan kelgan turfa odamlar bilan tanishuv, eshiklarning g`archillashi, chayqovchilarning baqir-chaqirlari – hammasi allanechuk yoqimsiz tuyulmaydi. Hayotning har jabhasida ufurib turgan bu kabi kamchiliklarga ko`zimiz o`rganib qoldi, shekilli. Oxir-oqibat G`afur G`ulomning misralari bilan gapni muxtasar qilaman:
Hayot bulog`ini kimki qilsa yod,
Chortoq qaynariga bosadi qadam...
Behzod Qobulov,
jurnalist
УЗ
