Kaloniyadan ikki mahbusning jasadi chiqdi

Jinoiy ijroni o`tash uchun temir panjaralar ortida o`z ayblariga yarasha jazo muddatini o`tayotgan 2 nafar mahbus bu tarzda vafot etishi mumkinligi haqida o`ylab ham ko`rishmagan edi. Xo`sh, mahbuslarning bu holatda hayotdan bevaqt ko`z yumishiga nima sabab bo`ldi? Tasodifmi yoki koloniya ichkarisidagi oshkor qilinmagan qiynoqlarmi ? Bunga oydinlik kiritish maqsadida, mahkumlarning yaqinlari bergan axborotlarni o`rgandik.

Dastavval, Olmaliqdagi kaloniyada vafot etgan 21 yashar mahkumning qay tarzda halok bo`lgani haqda batafsilroq ma`lumot berib o`tamiz. 

Joriy yilning 15 fevral kuni O`zbekiston Respublikasi IIV Jazoni ijro etish departamentining Olmaliqdagi 14-sonli koloniyasidan 21 yashar mahkum Muhammadqodir Po`latovning jasadi chiqdi. Bu haqda inson huquqlari faoli, “Ezgulik” jamiyati raisi Abdurahmon Tashanov Fasebook ijtimoiy tarmog`idagi sahifasida ma`lum qildi.

Surishtiruv davomida ma`lum bo`ldiki,  marhum sportning ushu yo`nalishida xalqaro turnirlar g`olibi bo`lgan, bolaligidan mazkur sport turi bilan shug`ullangan. Biror marta sog`lig`idan shikoyat qilmagan, unda biror yondosh kasalliklar kuzatilmagan. Marhumning onasi shu yilning 26-28 yanvar kunlari o`g`li bilan uzoq muddatli uchrashuvlarda bo`lgan. Ayol aytishicha, bezorilikda ayblanib 3 yilga qamalgan yolg`iz o`g`li shu yilning avgustida manzil kaloniyaga chiqishi kerak bo`lgan, ayol o`g`li uchun kelin qidirganini aytgan.

Endi masalaga yanada oydinlik kirisak, mahkumning vafot etishiga qanday omillar sabab bo`lgan?

Bosh prokuraturaning bildirishicha, mazkur holat yuzasidan Olmaliq shahar prokuraturasi xodimlari tomonidan voqea joyi va murda ko`zdan kechirilib, mutasaddi xodimlar va shifokorlardan holat yuzasidan tushuntirishlar olingan va o`lim sababini aniqlash uchun sudga oid tibbiy ekspertiza tayinlangan. 

Sud-tibbiy ekspertizasining dastlabki ma`lumotiga ko`ra, marhum yurak ishemik kasalligining o`tkir shakli, yurak mushaklarida qon ketishi – “miokard infarkti”dan vafot etganligi ko`rsatilgan. 

Marhumning onasini aytishicha, farzandining holati yaxshi bo`lgan va u doimiy sport bilan shug`ullangani uchun yurak bilan bog`liq muammosi bo`lmaganini aytmoqda. Qolaversa, jazoni ijro etish koloniyasida saqlangan farzandi tobi qochib shifoxonaga olib borilganini va u vafot etib shifokorlar uni yorib ko`rgan vaqtida ham oila a`zolari bu holatdan xabardor qilinmaganidan norozi bo`lmoqda. Onaning iddao qilishicha, mahrumning badanida qiynoq izlari, elektroshoker iziga o`xshash chiziqlar bo`lgan.

Umuman olganda jazoni ijro etuvchi mahkumlar uchun kaloniyalar tizimi qanday? Kaloniyalar 3 taga bo`linadi, ya`ni manzil, umumiy, qattiq va maxsus tartibli kaloniyalardir.

Manzil kaloniya

Mazkur qamoqxonaga odatda uncha og`ir bo`lmagan jinoyatlarni sodir etganlar yoki og`ir jinoyatlarga hukm qilinganlardan jazo muddatining uchdan bir qismini, o`ta og`ir jinoyatlarga hukm qilinganlardan esa jazo muddatining yarmini o`tab bo`lganlar tushadi. Manzil-koloniyada sharoitlar unchalik qattiq emas: kuzatuvchilar yo`q, faqat umumiy nazorat bor, koloniya ichida harakatlanish, telefon qo`ng`iroqlari, xatlar va qisqa muddatli uchrashuvlarga cheklovlar yo`q. Mahkumlar cheklanmagan miqdorda qisqa muddatli uchrashuvlar, yil mobaynida yigirma to`rt marta uzoq muddatli uchrashuvlar olish huquqiga ega. Uchrashuvlar, qoida tariqasida, ishdan bo`sh vaqtda beriladi. Manzil-koloniya hududida uzoq muddatli uchrashuv o`tkazish imkoniyati bo`lmasa, uchrashuv mahkumning arizasiga binoan manzil-koloniya hududidan tashqarida, ushbu koloniya joylashgan tuman (shahar) hududida o`tkazilishi mumkin.

Umumiy tartibli kaloniya

Bu erga o`ta og`ir jinoyatlarga hukm qilinganlar yoki unchalik qattiq bo`lmagan sharoitlardan ma`lum bir xatti-harakatlari sababli ko`chirilganlar tushadi. Umumiy tartibli koloniyada ozodlikdan mahrum etilishdan tashqari sezilarli cheklovlar: mahbuslarni kuzatib turuvchi soqchilar, umumiy xona mavjud bo`lib, pul faqat o`ta zarur narsalar uchun va ba`zi mahsulotlar uchun sarflanishi mumkin.Bundan tashqari, Mahkumlar tomonidan sodir etilayotgan jinoyatlar va huquqbuzarliklarni to`xtatib qolish maqsadida, shuningdek ularni ushlash chog`ida, agar boshqa usullar bilan JIEM ma`muriyatining qonuniy talablarini ta`minlashning iloji bo`lmasa, mahkumlarga nisbatan jismoniy kuch ishlatilishi ham mumkin. 

Jismoniy kuch ishlatilishi natijasida mahkumning hayoti va sog`lig`iga zarar etkazilgan har bir holat to`g`risida prokurorga darhol xabar beriladi.

Bu haqda O`zbekiston Respublikasi ichki ishlar vazirining 2023 yil 2 noyabrdagi 503-sonli buyrug`ida belgilab qo`yilgan.

Qattiq va maxsus tartibli koloniya

Bunday kaloniyaga sud qarori bilan yoki bundan og`irroq sharoitlardan rag`batlantirish sifatida, va aksincha, engilroq sharoitlardan jazo sifatida yo`llanadilar. Bu erda bir yil davomida beshta qisqa va shuncha uzoq muddatli uchrashuvlar, sakkizta telefon suhbati, sakkizta jo`natmalar va shuncha banderollar ruxsat etilgan.Umumiy tartibli koloniyalarga qaraganda, qattiq tartibli koloniyada ruxsat etilgan pul sarflash me`yori minimal mehnat haqining 52%iga, maxsus tartiblida esa 35%iga tushiriladi.Maxsus tartibli koloniyalarda umrbod muddatga hukm qilinganlar jazo o`taydilar. Ularning qisqa va uzoq muddatli uchrashuvlari soni yiliga to`rttagacha cheklangan, telefon suhbatlari oltita, jo`natmalar va banderollar ham shunchani tashkil qiladi.

Xulosa qilib oladigan bo`lsak, Ikki hodisada vafot etish holatlari har xil kuzatilgan, biroq,  ikkala jasad ham jazoni ijro etish koloniyasidan chiqqanligi ochiqlandi. Birinchi holat sodir bo`lganidan 3 kun o`tib, ikkinchisi 2 kun o`tib jamoatchilikka ma`lum bo`ldi. Ungacha hech kim ushbu vaziyat haqida rasmiy bayonot bergani yo`q . Bir haftada koloniyadan 2 ta mahbusning jasadi chiqishi o`ta mudhish hodisa. Albatta, bu jamoatchilikka taqdim etilgani xolos. Berkitilgan holatlar bor yo yo`qligi bizga qorong`i.

Ma`lumot uchun, 2024 yilning 23 may kuni Namangan viloyatidagi jazoni ijro etish muassasida jazo o`tayotgan mahkum ishlab chiqarish sexi hududida o`zini-o`zi osib o`ldirgan. U jinoyat kodeksining 273-moddasi 5-qismi "giyohvandlik vositalari, ularning analoglari yoki psixotrop moddalarni ko`p miqdorda qonunga xilof ravishda sotish bilan sudlangan.