Yadro quroliga ega davlatlar reytingi, eng ko`p yadro sinovini qaysi davlat amalga oshirgan?

2022 yil uchun dunyodagi yadroviy kuchlar ro`yxatiga o`nta yirik davlat kiritilgan. 

Qaysi davlatlar yadroviy salohiyatga ega ekanligi va u qanday birliklarda aniqlangani haqidagi ma`lumotlar Stokgolm Xalqaro tinchlik tadqiqot instituti va Business Insider ma`lumotlariga asoslanadi.

Bugungi kunga kelib qaysi davlatlar yadro quroliga ega ekanligi rasman ma`lum. 

Yadro quroliga ega ekanligi haqida mish-mishlar bo`lsada, ammo Eron bundan mustasno. Eron rasmiylari buni o`zlari uchun yaratishlarini aytadilar. Hozirgacha Eronning atomdan foydalanishi MAGATE nazorati ostida edi, biroq tez orada mavjud holat o`zgarishi mumkin. 2020 yil 6 yanvardan boshlab Eron AQShga ehtimoliy zarba berish uchun yadroviy qurol yaratish bo`yicha yadroviy kelishuvga qo`yilgan so`nggi cheklovlardan voz kechdi. Shuningdek, Eron yadrosining kallaklar soni va yadro sinov haqida ma`lumot yo`q. 

2022 yilda yadro quroliga ega davlatlar ro`yxatiga G`arb olamini dahshatga solgan KXDR ham kiritilgan. Shimoliy Koreyaning atom bilan qiziqishi o`tgan asrning o`rtalarida, AQShning Pxenyanni bombardimon qilish rejalaridan cho`chigan Kim Ir Sen SSSR va Xitoyga yordam so`rab murojaat qilganida boshlangan. Yadro qurolini ishlab chiqish 1970 yillarda boshlangan, 1990 yillarda siyosiy vaziyat yaxshilanishi bilan to`xtab qolgan va vaziyat keskinlashishi bilan uni rivojlantirgan. 2004 yildan beri KXDR yadro sinovlarini o`tkazib keladi. Koreya harbiylari ushbu harakatlarni zararsiz maqsadlarda, koinotni o`rganish uchun ishlatishini aytishadi.

Shimoliy Koreya yadro kallaklarining aniq soni noma`lumligi keskinlikni yanayam oshiradi. Ba`zi ma`lumotlarga ko`ra, ularning soni 20 dan oshmaydi, boshqa manbaalarga ko`ra 60 tagacha etadi. 

Isroil hech qachon yadro quroli bor yoki yo`qligini aytmagan. vaziyatning keskinligi Isroilning yadro qurolini tarqatmaslik to`g`risidagi shartnomani imzolashdan bosh tortgani bilan izohlanadi. 1979 yilda Janubiy Atlantikada yadroviy portlashlarga o`xshash yorug`lik chaqnashlari qayd etilganidan beri Isroil yadroviy bomba yaratish salohiyatiga ega ekanligi haqida mish-mishlar uchraydi. Ma`lumotlarga ko`ra, Isroil yoki Janubiy Afrika yoki ikkala davlat bu sinov uchun javobgardir. Isroilning yadro kallaklar soni 80 ta atrofida ekanligi aytiladi.

1974 yilda (birinchi marta) muvaffaqiyatli portlatilgan yadroviy zaryadga qaramay, Hindiston o`zini yadroviy davlat sifatida rasman o`tgan asrning oxirida tan oldi. 1998 yil may oyida uchta yadroviy qurilmani portlatib yuborgan, shundan so`ng Hindiston keyingi sinovlardan bosh tortishini e`lon qilgan. Yadro kallaklar soni 120 – 130 ta atrofida.

Hindiston va Pokiston umumiy chegaraga ega bo`lgan va doimiy dushmanlik holatida bo`lgan holda yadro quroli bo`yicha kurashi ajablanarli emas. 1974 yildagi Hindiston bombardimonidan so`ng qo`shni Pokiston 1998 yilda Chagai poligonida bir nechta yadroviy bombalarni portlatib, o`z sinovlarini o`tkazdi. Yadro kallaklari soni 130-140 atrofida.

Buyuk Britaniya yadroviy beshlikdagi o`z hududida sinov o`tkazmagan yagona davlatdir. Britaniyaliklar Avstraliya va Tinch okeanida barcha yadroviy sinovlarni afzal ko`rgan bo`lsalar, 1991 yildan boshlab ularni to`xtatishga qaror qilindi. Yadro kallaklar soni 215 ta atrofida.

Xitoy yadro quroliga ega bo`lmagan davlatlarga yadroviy zarba bermaslik (yoki berish bilan tahdid qilmaslik) majburiyatini olgan yagona davlatdir. 2011 yil boshida Xitoy o`z qurollarini faqat minimal darajada ushlab turishini e`lon qildi. Biroq Xitoy mudofaa sanoati shundan so`ng yadro kallaklarini olib yurishga qodir bo`lgan to`rt turdagi yangi ballistik raketalarni ixtiro qildi. Shunday qilib, ushbu "minimal"ning aniq miqdoriy ifodasi masalasi yopiqligicha qolmoqda. Birinchi yadro sinovini 1964 yilda sinab ko`rgan bo`lsa, 1996 yildan sinovlarni to`xtatganligi aytiladi. Yadro kallaklar soni 270 ta atrofida.

Hammasi bo`lib Fransiya ikki yuzdan ortiq yadroviy qurol sinovlarini o`tkazdi, ular o`sha paytdagi Fransiya mustamlakasi Jazoirdagi portlashlardan boshlangan.

Fransiya boshqa yadroviy davlatlarning tinchlik tashabbuslarida ishtirok etishdan doimiy ravishda bosh tortdi. U 1950 yillarning oxirida yadroviy sinovlar moratoriyiga qo`shilmadi, 1960 yillarda yadroviy sinovlarni taqiqlash to`g`risidagi shartnomani imzolamadi va yadro qurollarini tarqatmaslik to`g`risidagi shartnomaga faqat 1990 yillarning boshlarida qo`shildi. Birinchi yadro sinovi 1960 yilda amalga oshirilgan, so`nggisi 1995 yilda. Yadroviy kallaklar soni 300 ta atrofida.

Amerika dunyodagi eng qudratli armiyaga ega bo`lgan, yadroviy portlatishni amalga oshirgan birinchi davlat, shuningdek, jangovar vaziyatda 1945 yilda (Xirosima va Nagasaki, Yaponiya) yadro qurolidan foydalangan birinchi va yagona davlatdir. O`sha vaqtdan beri Qo`shma shtatlar 100 dan ortiq turli modifikasiyadagi 66 500 ta yadro qurolini ishlab chiqardi. AQSh yadroviy qurollarining asosiy to`plami suv osti kemalaridagi ballistik raketalardir. Qizig`i shundaki, Qo`shma shtatlar (Rossiya kabi) 2017 yilning bahorida yadro qurolidan to`liq voz kechish bo`yicha boshlangan muzokaralarda ishtirok etishdan bosh tortdi. AQSh harbiy doktrinasi Amerika o`zining ham, ittifoqchilarining xavfsizligini ham kafolatlash uchun etarlicha qurol-yarog`ni saqlab qolganligini ta`kidlaydi. Bundan tashqari, Qo`shma Shtatlar yadro quroliga ega bo`lmagan davlatlar yadroviy qurollarni tarqatmaslik to`g`risidagi shartnoma shartlarini bajarsa, ularga zarba bermaslikka va`da bergan. 1992 yilda oxirgi yadro sinovini amalga oshirgan. Yadro kallaklar soni 6800 ta atrofida.

2022 yilda dunyodagi 1 raqamli atom energetikasi. Qurollarning bir qismi SSSR parchalanganidan keyin Rossiyaga meros bo`lib qolgan mavjud yadro kallaklari sobiq ittifoq respublikalari harbiy bazalaridan olib tashlangan. 2022 yil 19 fevralda Rossiya strategik to`xtatuvchi yadroviy kuchlarning qanotli va ballistik raketalarni uchirish bilan keng ko`lamli mashqlarini o`tkazdi. Ilk sinovini 1949 yilda amalga oshirgan. Yadro kallaklar soni 7000 ta atrofida.

Eslatib o`tamiz, Rossiya – Ukraina keskinligi fonida Putin dunyoga yadro quroli bilan tahdid qilgandi. Rost24.uz sayti Rossiya yadro qurollarining “qizil tugma” si kimlarning qo`lidaligi haqida material tayyorlagan.