BIRINChI KUN
Har kuni tongda uydan ishga shoshilish boshqa-yu, bugun bozorda menga ish topilarmikan, deya mardikor bozorga yo`l olish boshqa ekan.
Tongi soat 05:00. Toshkent viloyati, Nazarbek qishlog`iga yo`l olaman. Bugun jurnalist emas, mardikor ayol sifatida uydan chiqdim. Maqsad “Jurnalist kasbini o`zgartiradi” loyihasi asosida bozorlarda mijoz kutib, mehnat qilishga tayyor turgan ishchi ayollarning bir kunini his qilish, mardikor ayol bo`lib o`z boshimdan o`tkazish, ularning dardini, o`y-tashvishlarini bilish.
Mardikor ayollar haqida ko`p yozamiz, reportajlar tayyorlaymiz, lekin ularga qanchalar og`irligini ular bilan yashab, mehnat qilib his qilish uchun mardikor ayol bo`lib ko`rish kerakdir balki...
Nazarbek qishlog`i poezd yo`li yonginasida har shanba va yakshanba kunlari 30-50 nafar atrofida odam to`planadi. Ularning maqsadi bir shu bugun mardikor bozorga chiqib, tuzukroq mijoz topib, ishlab uyiga pul bilan qaytish. Bu erda ko`pincha dala ishlariga chiquvchilar yig`iladi. Tadbirkorlar dala ishlari uchun asosan ayollarni yollaydilar. Mavsumga qarab mehnatga yollanuvchilar ishlari turlicha bo`lishi mumkin. Kartoshka terimi, pamidor, bodring terimi, bahor vaqtlarida yagana qilish, chekanka va boshqalar…
Erkaklarni odatda og`ir ishlar kutadi, yuk ortish, tashish, ustachilik, suvoqchilik kabi. Er chopishga ham ko`pincha ayollar yollanaveradi. Mardikor bozorida ayollar er chopishni og`ir ish deb qaramaydi. Bir sotix joyni 50 ming so`mdan chopib beruvchilar ham topiladi. Rossiyaga yo`l yopiqligi tufaylimi yoki qizhin ish mavsumi bo`lgani uchunmi bozorda odam ko`p.
...Asta-sekin ayollar bilan tanishaman. Turli shevada so`zlayotgan, turli yoshdagi ayollar. Ularga boqib turib, turmush pul topish mashaqqati nafosat egalariga o`zini unutishgacha olib borgandek ko`rinadi. Jurnalistlar gender tengligi haqida jar solayotganda mardikor bozor ayollari bir kunlik osh-ovqatga, ijaraga pul topish uchun oftob tig`ida er chopishgada tayyor. Ishga chiqqanimni tushuntiraman ularga. Yangi kelgan, ko`rinishidan qo`lidan hechvaqo kelmaydigan “mardikor jurnalist”ni, ularning nazdidagi yangi ishga kelgan hamkasb bilan tanish uchun yonimag kelishdi. Qanday ish qila olishimni surishtirib ketdi. Gapimiz uzoqqa cho`zilmasdan birinchi mijozlar ham ko`rindi. Issiqxonaga pomidor terishga ayollar kerak ekan. Mardikor ayollar birdaniga “Damas” avtomobili oynasiga yopiriladilar. Men nima qilishimni bilmay dovdirayman. Yonimda achinish bilan menga qarab turgan turgan ayolning aytishicha, pomidor, bodring terimi u qadar og`ir ish emas, dalaga nisbatan engilroq. Mening bu holatimda uncha muncha ish topolmasligiga ko`zi etib, achingan bugungi hamkasblarim, bu safar engilroq ish menga ham topilganini aytib, o`zlari bilan olib ketishga qaror qildi. Bozordagi sargushutim shu bilan tezda bitdi. Men bu joyda yana ancha vaqt qolib ko`p tafsilotlarni ko`rmoqchi edim, afsus…
4 nafar ayol “Damas”ga o`tirib issiqxonaga yo`l oldik. Quyosh ayamay qizdiryapti, keng dala, qator issiqxonalar. Hali shaharda tongi yumushlar boshlanmasdan, bu erlarda ish qizg`in pallaga kirgan. Men esa oldimda qanday sarguzashtlar kutayotgani haqida hayol suraman. Mehnatda toblangan, umrini, hayotini kun ko`rish, bir kunlik tirikchilik ilinjida o`tkazayotgan ayollar turmush tarzi men o`ylaganimdan ko`ra og`irroq ekanini his qila boshlayman.
Issiqxona ichi dim, havo etishmaydi, nafas olishga qiynalayapman. Qo`l oyoqlarim bo`ysinmayotgandek, go`yo. Atrofdagilarga o`zimning nochor his qilayotganimni sezdirmaslikka urinaman. Qattiq chanqaganimga qaramay sirlari ko`chgan oq chovgumga damlangan qora choydan icholmasligimni bilaman. Haligacha ish boshlaganim yo`q. Yuzlarimni ro`mol bilan berkitaman, oftobda qorayib ketishim turgan gap. Kunda parvarishlanadigan bu barmoqlarim, qora mehnatga yararmikan, o`ylanaman. O`zimdan uyalaman. Ayollar chaqqon-chaqqon ishga kirishadi. Men ham qatordan qolmaslikka urinaman. Terishni boshlaboq sherigimni gapga tutaman. “Nima uchun mardikorlik qilasiz?” bema`ni va tuturiqsiz savolim unga yoqmaydi. Gapni burib boshqa mendan uzoqroqdagi narigi jo`yakka ketdi.
Yigitlar yog`och qutilarga gazetalarni joylab beradi. Issiqxonaga bizni ishga olib kelgan erkakning aytishicha, yog`och qutilarga o`zimizning o`zbek gazetalarini joylashadi. Sababi, mahsulot Rossiyaga etib borgach, aynan gazetalar orqali mijozlar O`zbekiston qishloq xo`jalik mahsulotlarini tanib olishar ekan. Uning aytishicha, bizning mahsulot ularga yoqadi. Qizil sarlavhalar bilan to`ldirilgan davlat nashri muqovasidan kulib qarab turgan vazir suratining ustiga pomidorlarni taxlay boshlayman. Bu xuddi mardikor ayollarning qiyin turmush tarziga sabab bo`lgan hukumat vakillarining ustidan o`ziga xos tarzda kulishga o`xshaydi. Mening nazarimda yuqorida vazirlar islohotlar haqida gapiradi, islohotlar shamolidan bebahra qolayotgan mardikor ayollar ularning gazetalarda tirjayib tushgan suratlari ustiga pomidor bodring qadoqlaydilar. Go`yoki siz olib borayotgan islohotlar “yuzi” shu deyayotgandek. Ularning islohotidan va olib borayotgan izchil siyosatidan chetda qolgan ayollar bilan bugun birgaman. Ular bugungi o`zgarishlardan xursand. Ular ham xuddi shu vazirlardek kulishadi. Ammo bu ayollarning kulgularida dard, jilmayishiga yangi va yaxshi kunlarga umid izlayotgandek tuyaladi menga.
Ular bilan tezda chiqishib ketdim. “Faqat biz tarafda ish yo`q-da”, deb qo`yadi denovlik ayol. Gurung berib ishlashda davom etamiz. Ayollar menga nisbatan chaqqonroq harakat qilib, qutilarni tez-tez to`latib yo`lida davom etadilar. Qiynalayotganimni ko`rib, ba`zilari menga achinadi. Axir qo`llari tuproq ko`rmagan, nozikoyimning sustlashgan harakatida, bunday mehnat bilan kun ko`rish qiyinligini ular tushunadi.
“20 yildan beri mardkorlik qilaman. Tirikchilikning aybi yo`q. Halol mehnat qilayapman oilaviy mardikorlikka chiqamiz. O`qish yo`q vaqtlari qishloqdan farzandlarim ham kelib qarashadi. Bir o`g`il uch qizim bor.
O`g`limni shu mardikorchilik bilan universitetda o`qitdim. U hozir Denovda o`qituvchi. Endi qizim ham o`qituvchilikka o`qiyman, deyapti. Uni ham o`qitaman. Bizga o`xshab mardikorchilik qilmasin, deymanda”.
Mehnat qilishdan ko`ra, menga ko`proq ayollarning suhbati qiziq. Ish emas, gap bilish mahoratimni ishga solib, yana bir ayolni suhbatga chorlayman. Qadoqlashga 10 yildan beri chiqishini aytadi. O`qishga sharoit bo`lmagan. Umuman olganda sharoitdan kelib chiqqan holda o`qish va yaxshi ish, lavozim haqida orzu ham qilmaganini gapiradi. “Quyi Chirchiqdan "Damas"da ko`pchilik ayollar bilan birga kelamiz. Bizning ish tayin faqat pomidor, bodring qadoqlashga va kartoshka terishga chiqamiz”, deydi u. “Qizlik vaqtimdan beri issiqxonalarga ishga chiqqanman. Hozir ikki farzandim bor. Hamon shu ishdaman. Menga shu ish ma`qul. Mehnatdan qochmayman”, deydi ayol kulib.
Uning aytishicha, “Damas”da issiqxonalarga qatnab qadoqlash bilan shug`ullanish nisbatan daromadli va engilroq ish. Omadi chopib shu ishga tanish orqali yollanib, doimiy ishchiga aylangan. Yana bir ayol doimiy shu ishga yollanib ishlashi bilan maqtanib shunday deydi: “Vaqtida qaynona kelin gektar dalani 450 ming so`mga chopib yurgan vaqtlarimiz bo`lgan. Issiqxonada sabzovot qadoqlash eng yaxshi ishlardan”. Ayollarni o`z ishidan roziligi, bundan ortig`ini orzu ham qilmagani meni hayratlantiradi.
Yana bir ayol turmush o`rtog`i davlat ishida ishlashini aytib maqtanadi. Davlat ishi yaxshikuya, ro`zg`orga etmaydi, deydi u. Shuning uchun vaqti vaqtida issiqxonaga qadoqlashga chiqib turishini aytadi. Suhbatdoshlarim Surxondaryodan mardikorlikka nisbatan ko`proq ayollar chiqishini, ular boshqalarga nisbatan ancha og`ir ishlarga ham chidamliligini aytishadi. Ayollarni gapga solayotganim esa issiqxona egasiga yoqmaydi. Nimadirlar deb to`ng`illaydi. Biz gap sotishimiz emas, tez tez ishlashimiz kerak.
Tushlik vaqti ovqatlandik. Qornim judayam ochgandi. Men charchagandim, tanam o`zimga bo`ysinmagandek harakatlanmoqda. Qolgan vaqtini qanday o`tkazaman, hayolimda shu fikr. Gapirishgada majolim qolmadi. Sovet davrini eslatuvchi idish va alyumin qoshiqda bir ikki qoshiq ovqatdan eyishga urindim. Kech bo`lishini intizorlik bilan kuta boshladim. qani tezroq kech bo`lsayu, uyga ketsam. Soat olti bo`lishi bilan ish to`xtadi. Erkaklar ishlashda davom etardi. Biz yana o`sha “Damas”ga o`tirib mardikor bozoriga qaytdik. Bu charchoq va mehnatimga yarasha 100 ming so`m oldim. Qaytishda, sherigim “Juda sekin ishlar ekansiz, bora bora tezlashib ketasiz”, dedi.
Chetroqda turgan mashinamga zo`rg`a etib oldimda. Yana yangi ishimni ertaga davom ettirishimni rejalab, uyga qaytdim. Reportajim mukammal bo`lishi uchun mardikor bozoridagi tafsilotlar kam edi. Uyga qaytar ekanman, Ertaga boshqa bir hududda ertangi kunim qanday o`tishini men qaydam ham bilibman.
(Davomi bor… Saytimizni kuzatishda davom eting.)
УЗ
