“EI – Markaziy Osiyo” sammiti – qanday nnatijalar kutilmoqda?

So`nggi yillarda O`zbekiston va Evropa ilgari misli ko`rilmagan darajada bir-biriga yaqinlashdi. 

O`zbekiston dunyoga ochilmoqda va Evropa ham biz bilan hamkor bo`lishni istaydi. Yangi davrda — 2021 yildan boshlab o`zbek mahsulotlari uchun Evropa bozori ochilgandi.  O`zbekiston eksporti, xususan, to`qimachilik va metallurgiya sohasida jadal sur`atlar bilan o`sdi. 

Evropadan Sharqiy Osiyoga eng qisqa va xavfsiz yo`nalish bo`lgan Transkaspiy yo`lagiga 10 mlrd evrogacha investisiya kiritildi. U Evropa va Markaziy Osiyoni 15 kundan kamroq vaqt ichida bog`lashga imkon beradi. 

Geosiyosiy muhitdagi muhim bosqich

2025 yil 3–4 aprel kunlari Samarqandda ​“Evropa Ittifoqi — Markaziy Osiyo” birinchi sammiti bo`lib o`tadi. Unda Evropa Ittifoqining yuqori martabali vakillari  hamda O`zbekiston, Qozog`iston, Qirg`iziston, Tojikiston va Turkmaniston prezidentlari qatnashishi kutilmoqda.

Mazkur sammit Markaziy Osiyo mintaqasining geosiyosiy muhitidagi muhim bosqich bo`lishi kutilmoqda. Chunki ilk bor mintaqaning besh mamlakati etakchilari Evropa Ittifoqi rahbarlari bilan oliy darajadagi muzokaralar o`tkazib, strategik sheriklik istiqbollarini muhokama qiladilar.

Geosiyosiy vaziyat qaltis bo`lib turgan bir paytda, Evropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o`rtasidagi munosabatlar yildan yilga strategik jihatdan yanada muhim ahamiyat kasb etmoqda.

"Biz tartibsizlik va bo`linish kuchaygan dunyoda yashayapmiz. Evropa Ittifoqi uchun yagona to`g`ri yo`l – mustahkam hamkorliklar o`rnatish orqali tinchlik va farovonlikni ta`minlashdir. Ko`p qutbli dunyo sharoitida yanada faol va yo`naltirilgan hamkorlik zarur. Birinchi Evropa Ittifoqi – Markaziy Osiyo sammiti xalqaro huquqqa to`liq hurmat qilgan holda, tinchlik, xavfsizlik va barqaror rivojlanish yo`lida hamkorlikni mustahkamlashga bo`lgan qat`iy niyatimizni tasdiqlaydi", — deydi Evropa Kengashi prezidenti Antoniu Koshta.

Sammit kun tartibida Transkaspiy transport yo`lagini rivojlantirish, raqamli iqtisodiyot, energetika, yashil texnologiyalar va chegaralararo suv xavfsizligi masalalari o`rin olgan.

Yangi Buyuk ipak yo`li

Sammitning aynan Samarqandda o`tkazilishi ham ramziy ma`no kasb etadi. 

«Asrlar davomida O`zbekiston global savdoning “urib turgan yuragi“ bo`lib kelgan. Evropalik savdogarlar kiyim-kechak va kulolchilik buyumlarini xarid qilish uchun Samarqand, Buxoro va Xivaga kelishgan. Ular sizning hashamatli saroylaringiz, maftunkor manzaralaringiz va g`oyat rang-barang madaniyatingiz haqidagi hikoyalar bilan qaytishgan», — deya qayd etgandi Evrokomissiya prezidenti Ursula fon der Lyayen.

Darhaqiqat, o`rta asrlarda Samarqand shahri Buyuk Ipak yo`lining Evropani Sharq bilan bog`lovchi eng muhim nuqtasi bo`lgan. “EI – Markaziy Osiyo” sammiti ushbu tarixiy aloqalarni yangi bosqichga olib chiqadi.

“Global Darvoza” tashabbusi

Evropa Ittifoqining investision strategiyasi – “Global Gateway” (“Global Darvoza”) tashabbusi ham ilgari surilmoqda. Ushbu tushabbus doirasidagi loyihalar yangi ish o`rinlari yaratish, biznes imkoniyatlarini kengaytirish va ta`limdan tortib zamonaviy infratuzilmaga qadar muhim xizmatlarni yaxshilashga yordam beradi.

Xususan:

Transport – Transkaspiy transport yo`lagini rivojlantirish orqali yuk va yo`lovchilar tashish vaqtini qisqartirish hamda savdo darajasini oshirish;

Muhim xom ashyo – ilg`or tajribalarni tatbiq etish, yangi ish o`rinlarini yaratish va iqtisodiy barqarorlikni oshirish;

Raqamli aloqalar – raqamli tafovutni kamaytirish va yuqori tezlikdagi internetga xavfsiz kirishni kengaytirish;

Suv, energetika va iqlim – mustahkam infratuzilma barpo etish, arzon va ekologik toza energiya manbalari ta`minotini kengaytirish.

Mintaqalararo muloqot

Evropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o`rtasidagi yuqori darajadagi munosabatlar faollashgan davrni boshdan kechirmoqdamiz. 

2022 yil oktyabr oyida Qozog`istonda va 2023 yil iyun oyida Qirg`izistonda ikki marta etakchilar uchrashuvi bo`lib o`tdi. Bundan tashqari, bir qator vazirlik darajasidagi muhokamalar ham o`tkazildi. Eng so`nggisi 2023 yilda — Lyuksemburgda bo`lib, Evropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o`rtasidagi aloqalarni chuqurlashtirish bo`yicha qo`shma yo`l xaritasini belgilab berdi. Ushbu yo`l xaritasi mintaqalararo muloqotni mustahkamlashga qaratilgan aniq harakat yo`nalishlarini o`z ichiga oladi, jumladan, sammit o`tkazish majburiyati ham bor. 

2019 yilda Evropa Ittifoqi Markaziy Osiyo bo`yicha yangi Strategiyani qabul qildi. Bu mintaqaning Evropa Ittifoqi manfaatlari uchun ortib borayotgan strategik ahamiyatini aks ettiradi. Yangilangan strategiya Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan yanada mustahkam, zamonaviy va eksklyuziv bo`lmagan hamkorlikni rivojlantirishni maqsad qilgan. Bu esa mintaqaning barqaror, bardoshli, farovon va bir-biri bilan yanada yaqin iqtisodiy va siyosiy makonga aylanishiga xizmat qiladi.

O`zbekiston EI bilan savdo munosabatlarini o`rnatishdan manfaatdor

Evropa Ittifoqi mintaqaning ikkinchi yirik savdo hamkori bo`lib, eng yirik investorga ham aylangan. Markaziy Osiyoga kiritilgan investisiyalarning 40 foizidan ortig`i Evropa Ittifoqi hissasiga to`g`ri keladi. 

O`zbekiston ham Evropa Ittifoqi bilan savdo munosabatlarini tubdan kengaytirishdan, eng avvalo, barqaror savdo-logistika zanjirlarini va o`zaro mahsulot etkazib berishni qo`llab-quvvatlashning samarali mexanizmlarini yaratishdan manfaatdor.

Prezident Shavkat Mirziyoevning qayd etishicha, eksportchilarimiz Evropa bozoriga umumiy qiymati 4 milliard evro bo`lgan 500 nomdagi sanoat tovarlarini etkazib berishga tayyor.

O`zaro hamkorlikda mintaqamizning turizm salohiyati ham nihoyatda yuqori.

Shuningdek, O`zbekistonda Evropaning ettita universiteti filiallari muvaffaqiyatli faoliyat yuritmoqda. Yaqin istiqbolda Evropa Ittifoqi mamlakatlarining etakchi oliy ta`lim muassasalari bilan sheriklikni yo`lga qo`yish va qo`shma ta`lim dasturlarini, birinchi navbatda, texnika mutaxassisliklari bo`yicha joriy qilish rejalashtirilmoqda. 

Davlat rahbarining ta`biri bilan aytganda, “EI – Markaziy Osiyo” sammiti mamlakatlarimiz o`rtasidagi do`stlik va sheriklik munosabatlarini mustahkamlashga qo`shimcha sur`at bag`ishlaydi, mintaqada tinchlik va barqarorlik, izchil taraqqiyot va ravnaqni ta`minlashga xizmat qiladi.

Lutfullo Tursunov, jurnalist