— Nima uchun bugun G`arb mamlakatlari faqat Isroilni qo`llab-quvvatlamoqda?
— Isroil va boshqa mamlakatlar Falastindan nima istaydilar?
Asli o`zbekistonlik jurnalist, “Sentr-1” nashri bosh muharriri Galima Buxarboeva Isroil-Falastin mojarosi va bunga dunyo mamlakatlarining munosabati haqida tahliliy maqola e`lon qildi.
U hozirgi vaziyatni “Temir tovon” davriga qiyoslagan. Maqolada keltirilishicha, tabiiy resurslarga boy Yaqin Sharq mintaqasida yirik korporasiya egalarining manfaatlari bor.
“Dunyoga tinchlik!”
Zamonaviy dunyoda deyarli hech qanday suveren davlatlar qolmadi, ular hokimiyatni mustahkamlash va xalq irodasini sindirish uchun dunyoning istalgan nuqtasida inqirozlar, pandemiyalar va urushlarni boshlab beradigan G`arb oligarxiyasi tomonidan boshqariladi. Bu – “Temir tovon” davri.
Amerikalik yozuvchi Jek Londonning birinchi marta 1908 yilda nashr etilgan “Temir tovon” romanida kapitalizmdan keyin insoniyat birodarligi, ekspluatasiyaning tugashi, bosqinchilik va zo`ravonlik urushlarini belgilovchi sosialistik tuzum emas, balki betartib oligarxiya va plutokratiya maydonga keladi.
«Ular xudbin kapitalizm xarobalaridan asrlar davomida o`sib-ulg`aygan gul – insonlar birdamligi unib chiqishini kutgan edi. Lekin buning o`rniga, bizdan ham ko`proq bu voqealar zamondoshlarining hayrat va dahshatiga sabab bo`lgan, umri nihoyasiga etgan kapitalizm yana bir dahshatli qochish – oligarxiyaga sabab bo`ldi», — deyiladi roman so`zboshisida.
Barcha resurslar va ishlab chiqarish vositalarini o`z qo`lida to`plagan eng boy odamlarning kichik doirasi haqiqiy hokimiyatga aylandi. Hukumat, qonun chiqaruvchi organ va sud shunchaki ekran uchun, ular xizmatchi xodimlardan boshqa narsa emas.
Prezidentlar, senatorlar, deputatlar va sudyalar xalq tomonidan saylanmaydi, umumiy saylovlar soddalar uchun ertak, ular oligarxlar tomonidan ko`rsatiladi, tayinlanadi va sotib olinadi. Yagona maqsad - ularning irodasi va manfaatlariga xizmat qildirish. Bu yo`lda qoqilgan siyosatchi iste`foga chiqariladi, kerak bo`lsa, qamoqqa tashlanadi yoki yo`q qilinadi.
«Kapitalizm raqobat emas, balki konsentrasiyadir», — deydi “Temir tovon” qahramoni, inqilobiy sosialist Ernest Everxard kichik, o`rta va hatto yirik biznes vakillariga nima uchun bankrot bo`lishi, nega taslim bo`lish zarurligini tushuntirarkan. Raqobatning barbod bo`lishiga qarshilik ko`rsatish, oligarxlarni yanada boyitish yo`lida hayoti va sog`lig`i qurbon bo`layotgan oddiy mehnatkashlar huquqlarini himoya qilishga urinish insonga hech narsa olib kelmaydi.
Xalqning dahshatli ahvolini anglagan oliy diniy arbob – episkop aqldan ozgan deb e`lon qilinadi va majburan ruhiy kasalxonaga yotqiziladi. Olimni institutdan haydashadi, uy-joyidan va barcha mol-mulkidan mahrum qilishadi. Bundan tashqari, uning asarlari va kitoblari noqonuniy deb topilib, yo`q qilinadi. Matbuot esa avval birini, keyin ikkinchisini masxara qilishga shoshiladi.
«AQShda matbuot nima ekanligini bilmaysizmi? Bu kapitalizm tanasida parazitlarcha o`sishdir. Uning vazifasi mavjud tartibni saqlash uchun jamoatchilik fikrini qayta ishlashdir, u buni maqtovga sazovor g`ayrat bilan bajaradi», — deydi Ernest Everxard episkop ishining gazetada yoritilishini tushuntirarkan.
“Temir tovon”ni engishning yagona yo`li inqilob, qurolli kurash. Jek London qahramoni bunga ishonadi, lekin u tayyorlagan ikkinchi qo`zg`olon mag`lubiyatga uchrab, uning o`zi ham halok bo`ladi... Yozuvchi sifatida London o`z qahramonlarini tashlab ketmaydi, oligarxiya ustidan g`alaba qozonish umidida “Temir tovon”ni 700 yil keyingi davrga sakrashga majbur qiladi.
Atoqli ingliz yozuvchisi, 1949 yilda nashr etilgan mashhur “1984” distopiyasi muallifi Jorj Oruell kelajakni bashorat qilgan bir qator asarlarni tahlil qilib, Jek Londonning “Temir tovon”idagi bashorati katta ehtimol bilan amalga oshishini aytgan.
Oruellning o`zi “1984” romanida insonlar ong-u tafakkuri ustidan nazorat o`rnatgan, aholining ko`p qismini jaholat va qashshoqlikka botirgan superqudratni tasvirlab bergan. Unda odamlarni qo`rquv ostida ushlab turish uchun urush haqida yolg`on xabarlar berilardi. Navbatdagi “g`alaba” insoniyatning ehtimoliy kelajagini tasvirlash bilan odamni oyoqosti qilishni solishtirishga undaydi. Ammo Londonda bu tovon bo`lsa, Oruellning “butsa”si bor. 1947 yilda Bi-Bi-Siga bergan intervyularidan birida, yozuvchi kelajakni qanday ko`rganligi haqidagi savolga shunday javob beradi: «Tasavvur qiling-a, etik odamning yuzini bosadi, abadiy». Xuddi shu fikr “1984” romanida batafsilroq aytiladi, ammo yozuvchi tan olganidek, u tasvirlagan narsa tez orada sodir bo`lishini tasavvur ham qilmagan:
«Agar siz kelajak haqida bilishni istasangiz, etik odamning yuzini oyoq osti qilishini tasavvur qiling va bu abadiy ekanligini unutmang. Har doim oyoq osti qilinadigan yuz bo`ladi. Qayta-qayta mag`lubiyatga uchraydigan, xo`rlanadigan, bid`atchi, “jamiyat dushmani” hamisha bo`ladi».
Bugun biz Falastinning G`azo sektoridan olingan kadrlarni ko`rib, Isroil davlatining qonli jinoyatlarini bir zumda keyingisi egallayotganiga guvoh bo`lyapmiz. Halok bo`lganlar soni qariyb 4000 ga etgan va qurbonlarning yarmi bolalardir. Etik erkaklarning yuzini oyoqosti qilayotganini his qilyapsizmi? Falastinlik go`daklar va bolalarning qonga belangan jasadlariga qarang, ularning ustidan, yuzlaridan etik bosib o`tmaganmi?
Mojaro boshlangan kun – 7 oktyabrdan beri G`arb davlatlari rahbarlari birin-ketin Isroilga uchib kelishmoqda, Germaniya kansleridan keyin AQSh prezidenti tashrif buyurdi, so`ng Buyuk Britaniya bosh vaziri keldi.
O`zlarini “dunyo etakchilari” deb atagan bu odamlarning barchasi yahudiy davlatini so`zsiz qo`llab-quvvatlashni, unga barcha zarur harbiy-texnik va ma`naviy yordam va`da qilishni o`z burchi deb hisoblaydi. Lekin ular mojaroning asl mohiyatini, falastinliklarga ham yordam kerakligini e`tiborsiz qoldirdi. Axir, falastinliklar Isroil tomonidan bosib olingan o`z erlari uchun kurashmoqdalar. Aslida, butun bir xalqni bu tarzda qamoqxona sharoitida ushlab turish abadiy davom etmasligi aniq edi.
G`arbning Isroilni qo`llab-quvvatlayotgani, uni qurol-yarog` va pul bilan ta`minlayotgani aniq. Isroilni quruqlikda harbiy operasiya o`tkazishga undash G`arbning asl maqsadlarini ochiqchasiga ko`rsatib beradi. Haqiqatni qidirish, adolat o`rnatish, tinch aholining o`ldirilishi va qurbonlar ko`payishini to`xtatish o`rniga ular urush bo`lishini xohlaydilar.
Isroilga tashrif buyurganlar 18 oktyabr kuni G`azodagi kasalxona portlashi ortidan aksari ayollar va bolalardan iborat 500 (hozirgi ma`lumotga ko`ra 800 tahr.)ga yaqin odam halok bo`lgan fojiaga iliq munosabatda bo`ldi va bunda asossiz ravishda Falastinning HAMAS tashkilotini aybladi.
Isroil G`azo sektorini vayron qilish va aholisini genosid qilishda davom etishi uchun Bayden mintaqadagi barcha mamlakatlarga mojaroga aralashmaslikni buyurdi. Haligacha Falastin xalqiga yordam berishga jur`at etayotganlarning irodasini sindirish uchun Vashington tahdid sifatida O`rtaer dengiziga AQSh harbiy-dengiz kuchlarining ikkita samolyot tashuvchi kemasini jangovar navbatchilikka yubordi.
Xitoy va Rossiyaning diplomatik bayonotlarini, Eron va Livandagi “Hizbulloh” guruhining ogohlantirishlarini hisobga olmaganda, boshqalar hech narsa qilmayapti. Bu xuddi Yugoslaviyada Slobodan Miloshevich, Iroqda Saddam Husayn, Liviyada Muammar Kaddafiy bilan sodir bo`lgan voqealarni eslatadi.
Natijada, butun dunyo G`azoning qonli bombardimon qilinishini deyarli chorasiz kuzatishda davom etmoqda, qurbonlarni sanab, urushning keyingi bosqichi – Falastin masalasini nihoyat hal qilish uchun Isroilning quruqlikdagi operasiyasini kutmoqda. Ha, bularning barchasi shu erda va hozir, bizning ko`z o`ngimizda, XXI asrda sodir bo`lmoqda.
Haqiqat shundaki, SSSR vayron bo`lgach, fashizm va genosid qurbonlarini himoya qilish uchun ovozini baland ko`taradigan, zarur choralarni ko`radigan, hatto qo`shin kiritadigan va bosqinchini mag`lub eta oladigan kuch qolmadi. Sovet Ittifoqi deyarli 33 yil ichida yo`q bo`lib ketdi. Uning o`rnida dumini oyoqlari orasiga qo`yib o`tirgan ko`plab “mustaqil respublikalar” qolmoqda. “Ma`rifiy G`arb”dan tortib “demokratik mamlakatlar”gacha o`zlarining odatiy ishlari: urushlar va mojarolarni qo`zg`atish, kichik xalqlarni genosid qilish bilan band.
Bugun butun dunyo G`arbning “temir tovon”i ostida. Ma`lumki, faqat uchta korporasiya: BlackRock, Vanguard va State Street S&P 500dagi barcha firmalarning 90% aksiyalariga egalik qiladilar. Uning paketi so`nggi 70 yil ichida dunyodagi eng katta kapitallashuvga ega 500 ta eng yirik kompaniyalarning aksiyalarini o`z ichiga oladi. Ushbu kompaniyalar ro`yxati bu erda.
Britaniyaning TheExpose.uk nashriga ko`ra, 2020 yil noyabr oyida ushbu Katta uchlik AQSh iqtisodiyotining to`rtdan uch qismidan ham ko`prog`ini ifodalovchi 15 trillion AQSh dollariga teng bozorni nazorat qilgan. 2021 yilning yanvariga kelib esa, ularning biznes hajmi allaqachon 18 trillion dollarga etgan.
Suiqasd qurboni bo`lgan AQSh prezidenti Jon Kennedining jiyani, o`ldirilgan senator Robert Kennedining o`g`li amerikalik siyosatchi kichik Robert Kennedi yaqinda bergan intervyusida: «Dunyoning deyarli barcha boyliklariga egalik qiluvchi uchta korporasiyaning mavjudligi yolg`on, aslida, ular bir-biriga egalik qilishadi va oxir-oqibat, bu dunyodagi barcha qimmatli narsalarning egasi bitta korporasiyadir», — deb aytdi.
Bugungi kunda u dunyoning qolgan resurslari uchun agressiv kurash olib bormoqda, shuning uchun Jo Bayden Tel-Avivda “agar Isroil mavjud bo`lmaganda, uni o`ylab topish kerak edi”, degan janjalli g`oyani yana takrorlagani bejiz emas. Isroil yaratilgan 1948 yildan beri arab dunyosi mamlakatlari na tinchlikni, na oromni bilishdi.
Isroil proksi tomonidan qo`llanilgan amerikalik quroldan o`q uzgan holda, resurslarga boy bu mintaqa AQSh va Evropaning neft va gaz talablariga bo`ysunishga majbur bo`ladi. 1967 yildagi so`nggi yirik arab-isroil mojarosidan so`ng arab nefti faqat AQSh dollariga sotila boshlagan va shu bilan Amerika pullari jahon zaxira valyutasi maqomini ta`minlab olmaganmidi?
O`n kunlik mojaro davomida Isroil G`azo sektoriga 10 ming tonnadan ortiq bomba tashladi, ular bir zarba bilan ko`p qavatli beton turarjoy binolarini vayron qildi va ularni qog`oz kabi buklab yubordi. Vayronalar ostida qancha odam tiriklayin ko`milganligini hech kim bilmaydi, chunki doimiy bombardimon ostida qutqaruv ishlarini olib borib bo`lmaydi.
Isroil aholining qochish yo`llarini, Misr bilan chegaradagi nazorat o`tkazish punktini bombardimon qilmoqda, masjid va cherkovlarda, kasalxonalar va BMT lagerlarida odamlarni o`ldirmoqda, bundan oldin falastinliklarni suv va elektr ta`minotidan uzib qo`ydi, insonparvarlik yordami – oziq-ovqat va dori etkazib berilishiga to`sqinlik qilmoqda.
Kapitalizm tomonidan boshlangan ayovsiz otishma – “Temir tovon” dahshatli yirtqich hayvonga aylandi, butun dunyoni o`rab oldi. U ong va tanani zaharlaydi, odamlarni va ularga qo`shib hamma narsani o`ldiradi.
Etik odamning yuzini oyoq osti qiladi... Savol shuki, bu haqiqatan ham abadiymi?
Jek London o`z romanida 1861-1865 yillarda AQSh prezidenti bo`lgan, qullikni bekor qilish uchun kurashgan va ajralib chiqqan janubga qarshi fuqarolar urushiga rahbarlik qilgan Avraam Linkolnning 1865 yil aprelida o`limidan sal oldin aytgan so`zlarini keltirgan edi:
Yaqin kelajakda meni o`ta tashvishga soladigan va o`z vatanim taqdiri uchun qayg`urishga undaydigan burilish yuz beradi... Korporasiyalarning hokimiyat tepasiga kelishi muqarrar ravishda mamlakatning oliy organlarida korrupsiya va tanazzul davrini keltirib chiqaradi. Butun milliy boylik tanlangan bir necha kishilar qo`lida jamlanganida ular o`z hukmronligini tasdiqlashga intiladi va keyin respublika tugaydi.
Amerika respublikasining oxiri uzoq vaqt oldin kelgan, bu respublika emas, balki oddiy odam korporasiyalardan foyda ko`rishi uchun mavjud bo`lgan oligarxiya, bu faqat jismoniy ehtiyojlar bilan yashashni anglatadi va ularni qondirish uchun olinadigan kreditlar tugamaydi.
Endi, kichik Robert Kennedi aytganidek, korporasiyalar uy sotib olishni boshlaydigan vaqt yaqinlashmoqda. Ular 2030 yilga kelib AQShdagi uy xo`jaliklarining 60 foiziga egalik qilish niyatida. Ularga bundan buyon iste`molchi ham, mulkdor ham, fuqaro ham kerak emas: inson “uysiz, hovlisi yo`q” ijarachiga, mehmonga aylanishi kerak va uning butun borlig`i faqat bir narsaga – “xo`jayinning” irodasiga bog`liq bo`lib qoladi.
Biz-chi?
Jorj Oruell hamon insoniyatga umid berib, bu “xavfli va dahshatli vaziyatdan” xulosa chiqarish mumkinligini aytadi. «Bu sodir bo`lishiga yo`l qo`ymang. Bu sizga bog`liq», — deydi yozuvchi.
Va biz vaziyatni boy bermaymiz. Yodda tuting, “agar u men bo`lmasam, boshqa kim?”
Galima Buxarboeva,
“Sentr-1” bosh muharriri
УЗ
-middle.jpg)