Toptalgan jadidchi vatanparvarlar mulkini qaytarish va tarixiy ob`ekt sifatida e`zozlashga O`zbekiston hukumati e`tibor qaratadimi?
O`zini mustaqil davlat sifatida e`lon qilgan O`zbekiston unga jonini fido qilgan jadidlar merosi va merosxo`rlari haqqi borasidagi adolatni tiklashni ham unutmasligi kerak. Bizningcha, sovet davridan mustaqillikkacha etib kelgan jadid vatanparvarlarning hovlilarini davlat (hokimiyat) tijoratchilarga pullagan ekan, endilikda uning vorislari oldida hisoblashmog`i zarur. Davlatning eng qalin ustunlaridan biri uni fuqarolariga qiladigan adolat bo`lishi kerak. Shunday emasmi?
Rus bosqiniga qarshi kurashgan, otasining boyligini bu yo`lda safarbar etgan - jadid, rahbar, diplomat Usmon Xo`jaevning Buxorodagi hovlisi hamon tarixiy, madaniy meros ob`ektiga aylantirilmadi. Fayzulla Xo`jaevning uy muzeyiga uning nomini qaytarish topshirig`i esa hamon qog`ozda qolmoqda. Ularning avlodiga tegishli yana bir hovli ham tarixiy ahamiyatga ega bo`lishiga qaramasdan mahalliy hokimiyat tomonidan tadbirkorlarga sotib yuborilgan va madaniy meros sifatida qayd etilmagan. Vatanimiz mustaqilligi uchun kurashgan bu yo`lda jonini ayamagan vatandoshlarimizning mulki bir vaqtlar talon-taroj qilingandir, ammo ular o`z egalariga qaytarilishi yoki tarixiy ob`ekt sifatida e`zozlanishi kerak.
Bu haqida, 24 avgust kuni «Rost24» saytida e`lon qilingan Tarixiy sharmandalik hikoyasi: «Sodiq Safoev va`dangizni qachon bajarasiz?» nomli maqola e`lon qilingan edi.
Maqolaga nisbatan O`zbekiston Respublikasi Turizm va madaniy meros vazirligi munosabat bildirdi.
Unga ko`ra, tarixiy ikki ob`ekt tadbirkorlarda qolmoqda. Birgina Fayzulla Xo`jaev uy muzeyi hozirda boshqa nom bilan atalib kelinadi va unga o`z nomi qaytarilish masalasi qog`ozda hal etilgan.
Ya`ni, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 215-sonli «Hududlarda aholi bilan o`tkazilgan uchrashuvlar davomida bildirilgan takliflar va aholini uzoq yillardan buyon qiynab kelayotgan mavjud muammolarni tezkor bartaraf etishga qaratilgan amaliy tadbirlarni o`z ichiga olgan «yo`l xaritasi»ning 56-bandida «Buxoro shahrida mavjud «Buxorolik boy savdogar uy-muzeyi yodgorlik majmuasini «Fayzulla Xo`jaev uy-muzeyi» deb qayta nomlab, uning yangi ekspozisiyasini yaratish» vazifasi berilgan.
Shuni inobatga olib, «Buxoro» davlat muzey-qo`riqxonasi tomonidan «Buxorolik boy savdogar uy-muzeyi» nomini «Fayzulla Xo`jaev uy-muzeyi» nomiga almashtirish bo`yicha Hukumat tomonidan hujjat ishlab chiqilmoqda.
Qolgan ikki tarixiy uy tadbirkorga tegishli ekanligi aytilar ekan, mustaqillikdan so`ng hokimlik tomonidan sotilgan bu uylarning tarixiy egalari oldida hukumat qarzdorligini yodga olmagan. Bu masalaga ortiqcha to`xtalmagan ham. Biz tadbirkorga e`tirozimiz yo`q. Ammo, ob`ektni sotgan taraf uning ma`rifatparvar, jadidchi tarixiy egasi oldida qarzdor emasmi?
Munosabatda shunday deyiladi:
Ma`lumotlarga ko`ra, Usmon Xo`jaev 1878 yil Buxorodagi boy savdogar oilasida dunyoga kelgan. 1908 yildan 1912 yilgacha Istanbuldagi universitetda o`qiydi. Buxoroda jadid maktablari ochish uchun u Istanbulda fond tashkil qiladi. 1913 yilda Buxoroga qaytib keladi va hozirgi Buxoro shahri, Shayx Gulrez ko`chasi, 13-uyda joylashgan hovlisida Buxoroning yangi usuldagi maktabini ochadi.
Keyinchalik Usmon Xo`jaev rus bosqiniga qarshi kurashib, Afg`onistonga, Afg`oniston orqali Turkiyaga o`tishga majbur bo`ladi.
Uning Buxorodagi yashagan hovlisida esa mustaqillik yillariga qadar viloyat prokuraturasi, viloyat sudi faoliyat yuritgan. Hovlining erto`lasi (podvallarida) sudlanuvchi-jinoyatchilar saqlangan.
Keyinchalik hovli Buxoro shahar kommunal xo`jaligi ixtiyoriga berilgan. 1997 yildan beri xususiy tadbirkor tomonidan mehmonxona sifatida foydalanib kelingan. O`sha paytda uning egasi kim bo`lganligini aniqlash bo`yicha vakolatli tashkilotlar tomonidan izlanishlar olib borilmoqda. Mehmonxona 2013 yilda samarqandlik tadbirkor I. U. qo`liga o`tgan.
Saytda berilgan Temurxo`ja Fayzulla Xo`jaevning amakivachchasi bo`lib, ularning uylari Gavkushon madrasasi yonidagi Eski Oktyabr ko`chasi, 13-uyda joylashgan. Bu uyda hozirgi kunda «Hovli Poyon» mehmonxonasi joylashgan bo`lib, Samarqand viloyati Payariq tumanida hisobda turuvchi N.T.ga tegishli.
Yana shuni qayd etish lozimki, ushbu turar-joy xususiy mulk bo`lib, Moddiy madaniy merosning ko`chmas mulk ob`ektlari milliy ro`yxatiga kiritilmagan.
Rost24.uz sayti vaziyatni tadqiq qilar ekan, hukumat shu yurt uchun jonini bergan jadidlarning tarixiy mulkini qaytarishi kerakligini so`raydi. Hatto ularning farzandlari buni talab etmagan taqdirda ham O`zbekiston hukumati tarixiy adolatni tiklashi zarur emasmi?
УЗ
