Махфийлик ва хавфсизлик учун ким жавобгар: Ўзбекистон йўлларидаги камералар интернетда очиқ қолиб кетган

Бутун Ўзбекистон бўйлаб йўллардаги қоидабузарликларини аниқлайдиган юқори аниқликдаги камералар интернетда очиқ қолган. Бу ҳақда АҚШнинг “TechCrunch” нашри мақола эълон қилди.

Ушбу тизим узлуксиз равишда автомобилларнинг давлат рақамлари ва уларнинг ичидаги одамларни сканерлаб боради ва эҳтимолий йўл ҳаракати қоидабузарликларини аниқлайди. Масалан, қизил чироқда ўтиш, ҳайдовчининг хавфсизлик камарини тақмагани ёки лицензиясиз транспорт воситасининг тунда ҳаракатланиши ва ҳоказо.

Нашрнинг ёзишича, ушбу тизимда энг кўп кузатилган автомобиллардан бирининг ҳайдовчиси олти ой давомида Чирчиқ шаҳридан пойтахт Тошкент орқали, шунингдек, яқинидаги Эшонгузар аҳоли пунктигача бўлган йўналишларда ҳаракатлангани қайд этилган – кўпинча ҳафтасига бир неча бор.

“Буни билишимизнинг сабаби шундаки, мамлакат бўйлаб ёйилган давлат рақамларини кузатиш тизими интернетда очиқ ҳолда қолиб кетган”, деб ёзади нашр.

Ушбу жиддий камчиликни хавфсизлик бўйича тадқиқотчи Анураг Сен аниқлаган. Унга кўра, давлат рақамларини кузатиш тизими паролсиз ҳолда интернетга уланган бўлиб, исталган киши ундаги маълумотларга кириш имконига эга. Тизим қанча вақт давомида оммага очиқ бўлиб тургани аниқ эмас, бироқ тизимдаги айрим маълумотлар базаси 2024 йил сентябрь ойида яратилганини, йўл ҳаракатини мониторинг қилиш эса 2025 йил ўрталарида бошланганини кўрсатади.

Мазкур очиқлик миллий миқёсдаги давлат рақамларини кузатиш тизимлари қандай ишлаши, улар қандай маълумотларни йиғиши ва миллионлаб одамларнинг мамлакат бўйлаб ҳаракатини қандай қилиб кузатиш мумкинлигини камдан-кам учрайдиган даражада яққол кўрсатиб беради.

Сеннинг айтишича, у Ўзбекистондаги ушбу очиқ кузатув тизимини шу ой бошида аниқлаган ва хавфсизликдаги камчилик тафсилотларини “TechCrunch” билан бўлишган. Унинг сўзларига кўра, тизим маълумотлар базасида камералар жойлашган реал манзиллар, шунингдек, миллионлаб фотосуратлар ва йўлдан ўтаётган автомобилларнинг видеоёзувлари мавжуд.

Тизим ўзини Хитойнинг Шэньчжэнь шаҳрида жойлашган, интернетга уланган йўл ҳаракати технологиялари, чегара назорати тизимлари ва кузатув маҳсулотларини ишлаб чиқарувчи Maxvision компаниясининг “ақлли транспорт бошқаруви тизими” сифатида таърифлайди. Компаниянинг LinkedIn’даги видеосида камералар “қоидабузарликнинг бутун жараёнини қайд этиши” ва “ноқонуний ҳамда ўтиб кетаётган транспорт ҳақидаги маълумотларни реал вақт режимида кўрсатиши” мумкинлиги айтилади.

Maxvision’нинг брошюрасига кўра, компания ўзининг хавфсизлик ва кузатув технологияларини Буркина-Фасо, Қувайт, Уммон, Мексика, Саудия Арабистони ва Ўзбекистон каби давлатларга экспорт қилади.

“TechCrunch” томонидан очиқ қолган тизим ичидаги маълумотлар таҳлил қилинганда, Ўзбекистоннинг йирик шаҳарларида, шунингдек, муҳим чорраҳалар ва асосий транспорт йўналишларида жойлашган камида юзта камера аниқланган.

Камераларнинг GPS координаталари харитага туширилганда Тошкентда, Жиззах ва Қарши шаҳарларида, шунингдек, Наманганда давлат рақамларини ўқийдиган камералар мажмуалари мавжудлиги маълум бўлган. Айрим камералар қишлоқ ҳудудларида ҳам жойлашган бўлиб, масалан, Ўзбекистон ва Тожикистон ўртасидаги илгари баҳсли бўлган чегара ҳудудлари яқинидаги йўлларда ўрнатилган.

Мамлакатнинг энг йирик шаҳри Тошкентда бундай камералар ўндан ортиқ жойларда учрайди. Уларнинг айримларини ҳатто Google Street View хизматида ҳам кўриш мумкин.

Интернетга очиқ қолган тизимнинг веб-интерфейси орқали операторлар йўл қоидабузарликлари тасвирларини кўриб чиқиши мумкин бўлган бошқарув панелига кириш имконига эга. Ушбу панелда қоидабузарликларнинг яқинлаштирилган суратлари, “хом” видеоёзувлар ҳамда атрофдаги бошқа автомобиллар акс этган тасвирлар мавжуд.

Тизим Тошкентдаги Ўзбекистон Ички ишлар вазирлигининг Жамоат хавфсизлиги департаменти томонидан бошқарилади. Ушбу идора декабрь ойида хавфсизликдаги камчилик юзасидан юборилган сўровларга жавоб бермаган.
Шунингдек, Ўзбекистон ҳукуматининг Вашингтон ва Нью-Йоркдаги вакиллари ҳам “TechCrunch”нинг мазкур очиқлик ҳақидаги электрон хатларига жавоб бермаган. Ўзбекистондаги Киберхавфсизлик ҳодисаларига чора кўриш маркази – UZCERT эса тизим бўйича юборилган огоҳлантиришга фақат автоматик жавоб қайтариб, хат қабул қилинганини тасдиқлаган, холос.

“Мазкур кузатув тизими ушбу материал ёзилаётган пайтда ҳамон интернетга очиқ ҳолда қолмоқда”, дейилади мақолада.