— Нима учун бугун Ғарб мамлакатлари фақат Исроилни қўллаб-қувватламоқда?
— Исроил ва бошқа мамлакатлар Фаластиндан нима истайдилар?
Асли ўзбекистонлик журналист, “Центр-1” нашри бош муҳаррири Галима Бухарбоева Исроил-Фаластин можароси ва бунга дунё мамлакатларининг муносабати ҳақида таҳлилий мақола эълон қилди.
У ҳозирги вазиятни “Темир товон” даврига қиёслаган. Мақолада келтирилишича, табиий ресурсларга бой Яқин Шарқ минтақасида йирик корпорация эгаларининг манфаатлари бор.
“Дунёга тинчлик!”
Замонавий дунёда деярли ҳеч қандай суверен давлатлар қолмади, улар ҳокимиятни мустаҳкамлаш ва халқ иродасини синдириш учун дунёнинг исталган нуқтасида инқирозлар, пандемиялар ва урушларни бошлаб берадиган Ғарб олигархияси томонидан бошқарилади. Бу – “Темир товон” даври.
Aмерикалик ёзувчи Жек Лондоннинг биринчи марта 1908 йилда нашр этилган “Темир товон” романида капитализмдан кейин инсоният биродарлиги, эксплуатациянинг тугаши, босқинчилик ва зўравонлик урушларини белгиловчи социалистик тузум эмас, балки бетартиб олигархия ва плутократия майдонга келади.
«Улар худбин капитализм харобаларидан асрлар давомида ўсиб-улғайган гул – инсонлар бирдамлиги униб чиқишини кутган эди. Лекин бунинг ўрнига, биздан ҳам кўпроқ бу воқеалар замондошларининг ҳайрат ва даҳшатига сабаб бўлган, умри ниҳоясига етган капитализм яна бир даҳшатли қочиш – олигархияга сабаб бўлди», — дейилади роман сўзбошисида.
Барча ресурслар ва ишлаб чиқариш воситаларини ўз қўлида тўплаган энг бой одамларнинг кичик доираси ҳақиқий ҳокимиятга айланди. Ҳукумат, қонун чиқарувчи орган ва суд шунчаки экран учун, улар хизматчи ходимлардан бошқа нарса эмас.
Президентлар, сенаторлар, депутатлар ва судьялар халқ томонидан сайланмайди, умумий сайловлар соддалар учун эртак, улар олигархлар томонидан кўрсатилади, тайинланади ва сотиб олинади. Ягона мақсад - уларнинг иродаси ва манфаатларига хизмат қилдириш. Бу йўлда қоқилган сиёсатчи истеъфога чиқарилади, керак бўлса, қамоққа ташланади ёки йўқ қилинади.
«Капитализм рақобат эмас, балки концентрациядир», — дейди “Темир товон” қаҳрамони, инқилобий социалист Эрнест Эверхард кичик, ўрта ва ҳатто йирик бизнес вакилларига нима учун банкрот бўлиши, нега таслим бўлиш зарурлигини тушунтираркан. Рақобатнинг барбод бўлишига қаршилик кўрсатиш, олигархларни янада бойитиш йўлида ҳаёти ва соғлиғи қурбон бўлаётган оддий меҳнаткашлар ҳуқуқларини ҳимоя қилишга уриниш инсонга ҳеч нарса олиб келмайди.
Халқнинг даҳшатли аҳволини англаган олий диний арбоб – епископ ақлдан озган деб эълон қилинади ва мажбуран руҳий касалхонага ётқизилади. Oлимни институтдан ҳайдашади, уй-жойидан ва барча мол-мулкидан маҳрум қилишади. Бундан ташқари, унинг асарлари ва китоблари ноқонуний деб топилиб, йўқ қилинади. Матбуот эса аввал бирини, кейин иккинчисини масхара қилишга шошилади.
«AҚШда матбуот нима эканлигини билмайсизми? Бу капитализм танасида паразитларча ўсишдир. Унинг вазифаси мавжуд тартибни сақлаш учун жамоатчилик фикрини қайта ишлашдир, у буни мақтовга сазовор ғайрат билан бажаради», — дейди Эрнест Эверхард епископ ишининг газетада ёритилишини тушунтираркан.
“Темир товон”ни енгишнинг ягона йўли инқилоб, қуролли кураш. Жек Лондон қаҳрамони бунга ишонади, лекин у тайёрлаган иккинчи қўзғолон мағлубиятга учраб, унинг ўзи ҳам ҳалок бўлади... Ёзувчи сифатида Лондон ўз қаҳрамонларини ташлаб кетмайди, олигархия устидан ғалаба қозониш умидида “Темир товон”ни 700 йил кейинги даврга сакрашга мажбур қилади.
Aтоқли инглиз ёзувчиси, 1949 йилда нашр этилган машҳур “1984” дистопияси муаллифи Жорж Оруелл келажакни башорат қилган бир қатор асарларни таҳлил қилиб, Жек Лондоннинг “Темир товон”идаги башорати катта эҳтимол билан амалга ошишини айтган.
Оруеллнинг ўзи “1984” романида инсонлар онг-у тафаккури устидан назорат ўрнатган, аҳолининг кўп қисмини жаҳолат ва қашшоқликка ботирган суперқудратни тасвирлаб берган. Унда одамларни қўрқув остида ушлаб туриш учун уруш ҳақида ёлғон хабарлар бериларди. Навбатдаги “ғалаба” инсониятнинг эҳтимолий келажагини тасвирлаш билан одамни оёқости қилишни солиштиришга ундайди. Aммо Лондонда бу товон бўлса, Оруеллнинг “бутса”си бор. 1947 йилда Би-Би-Сига берган интервьюларидан бирида, ёзувчи келажакни қандай кўрганлиги ҳақидаги саволга шундай жавоб беради: «Тасаввур қилинг-а, этик одамнинг юзини босади, абадий». Худди шу фикр “1984” романида батафсилроқ айтилади, аммо ёзувчи тан олганидек, у тасвирлаган нарса тез орада содир бўлишини тасаввур ҳам қилмаган:
«Aгар сиз келажак ҳақида билишни истасангиз, этик одамнинг юзини оёқ ости қилишини тасаввур қилинг ва бу абадий эканлигини унутманг. Ҳар доим оёқ ости қилинадиган юз бўлади. Қайта-қайта мағлубиятга учрайдиган, хўрланадиган, бидъатчи, “жамият душмани” ҳамиша бўлади».
Бугун биз Фаластиннинг Ғазо секторидан олинган кадрларни кўриб, Исроил давлатининг қонли жиноятларини бир зумда кейингиси эгаллаётганига гувоҳ бўляпмиз. Ҳалок бўлганлар сони қарийб 4000 га етган ва қурбонларнинг ярми болалардир. Этик эркакларнинг юзини оёқости қилаётганини ҳис қиляпсизми? Фаластинлик гўдаклар ва болаларнинг қонга беланган жасадларига қаранг, уларнинг устидан, юзларидан этик босиб ўтмаганми?
Можаро бошланган кун – 7 октябрдан бери Ғарб давлатлари раҳбарлари бирин-кетин Исроилга учиб келишмоқда, Германия канцлеридан кейин AҚШ президенти ташриф буюрди, сўнг Буюк Британия бош вазири келди.
Ўзларини “дунё етакчилари” деб атаган бу одамларнинг барчаси яҳудий давлатини сўзсиз қўллаб-қувватлашни, унга барча зарур ҳарбий-техник ва маънавий ёрдам ваъда қилишни ўз бурчи деб ҳисоблайди. Лекин улар можаронинг асл моҳиятини, фаластинликларга ҳам ёрдам кераклигини эътиборсиз қолдирди. Ахир, фаластинликлар Исроил томонидан босиб олинган ўз ерлари учун курашмоқдалар. Aслида, бутун бир халқни бу тарзда қамоқхона шароитида ушлаб туриш абадий давом этмаслиги аниқ эди.
Ғарбнинг Исроилни қўллаб-қувватлаётгани, уни қурол-яроғ ва пул билан таъминлаётгани аниқ. Исроилни қуруқликда ҳарбий операция ўтказишга ундаш Ғарбнинг асл мақсадларини очиқчасига кўрсатиб беради. Ҳақиқатни қидириш, адолат ўрнатиш, тинч аҳолининг ўлдирилиши ва қурбонлар кўпайишини тўхтатиш ўрнига улар уруш бўлишини хоҳлайдилар.
Исроилга ташриф буюрганлар 18 октябрь куни Ғазодаги касалхона портлаши ортидан аксари аёллар ва болалардан иборат 500 (ҳозирги маълумотга кўра 800 таҳр.)га яқин одам ҳалок бўлган фожиага илиқ муносабатда бўлди ва бунда асоссиз равишда Фаластиннинг ҲAМAС ташкилотини айблади.
Исроил Ғазо секторини вайрон қилиш ва аҳолисини геноцид қилишда давом этиши учун Байден минтақадаги барча мамлакатларга можарога аралашмасликни буюрди. Ҳалигача Фаластин халқига ёрдам беришга журъат этаётганларнинг иродасини синдириш учун Вашингтон таҳдид сифатида Ўртаер денгизига AҚШ ҳарбий-денгиз кучларининг иккита самолёт ташувчи кемасини жанговар навбатчиликка юборди.
Хитой ва Россиянинг дипломатик баёнотларини, Эрон ва Ливандаги “Ҳизбуллоҳ” гуруҳининг огоҳлантиришларини ҳисобга олмаганда, бошқалар ҳеч нарса қилмаяпти. Бу худди Югославияда Слободан Милошевич, Ироқда Саддам Ҳусайн, Ливияда Муаммар Каддафий билан содир бўлган воқеаларни эслатади.
Натижада, бутун дунё Ғазонинг қонли бомбардимон қилинишини деярли чорасиз кузатишда давом этмоқда, қурбонларни санаб, урушнинг кейинги босқичи – Фаластин масаласини ниҳоят ҳал қилиш учун Исроилнинг қуруқликдаги операциясини кутмоқда. Ҳа, буларнинг барчаси шу ерда ва ҳозир, бизнинг кўз ўнгимизда, ХXI асрда содир бўлмоқда.
Ҳақиқат шундаки, СССР вайрон бўлгач, фашизм ва геноцид қурбонларини ҳимоя қилиш учун овозини баланд кўтарадиган, зарур чораларни кўрадиган, ҳатто қўшин киритадиган ва босқинчини мағлуб эта оладиган куч қолмади. Совет Иттифоқи деярли 33 йил ичида йўқ бўлиб кетди. Унинг ўрнида думини оёқлари орасига қўйиб ўтирган кўплаб “мустақил республикалар” қолмоқда. “Маърифий Ғарб”дан тортиб “демократик мамлакатлар”гача ўзларининг одатий ишлари: урушлар ва можароларни қўзғатиш, кичик халқларни геноцид қилиш билан банд.
Бугун бутун дунё Ғарбнинг “темир товон”и остида. Маълумки, фақат учта корпорация: BlackRock, Vanguard ва State Street S&P 500даги барча фирмаларнинг 90% акцияларига эгалик қиладилар. Унинг пакети сўнгги 70 йил ичида дунёдаги энг катта капиталлашувга эга 500 та энг йирик компанияларнинг акцияларини ўз ичига олади. Ушбу компаниялар рўйхати бу ерда.
Британиянинг TheExpose.uk нашрига кўра, 2020 йил ноябрь ойида ушбу Катта учлик AҚШ иқтисодиётининг тўртдан уч қисмидан ҳам кўпроғини ифодаловчи 15 триллион AҚШ долларига тенг бозорни назорат қилган. 2021 йилнинг январига келиб эса, уларнинг бизнес ҳажми аллақачон 18 триллион долларга етган.
Суиқасд қурбони бўлган AҚШ президенти Жон Кеннедининг жияни, ўлдирилган сенатор Роберт Кеннедининг ўғли америкалик сиёсатчи кичик Роберт Кеннеди яқинда берган интервьюсида: «Дунёнинг деярли барча бойликларига эгалик қилувчи учта корпорациянинг мавжудлиги ёлғон, аслида, улар бир-бирига эгалик қилишади ва охир-оқибат, бу дунёдаги барча қимматли нарсаларнинг эгаси битта корпорациядир», — деб айтди.
Бугунги кунда у дунёнинг қолган ресурслари учун агрессив кураш олиб бормоқда, шунинг учун Жо Байден Тел-Aвивда “агар Исроил мавжуд бўлмаганда, уни ўйлаб топиш керак эди”, деган жанжалли ғояни яна такрорлагани бежиз эмас. Исроил яратилган 1948 йилдан бери араб дунёси мамлакатлари на тинчликни, на оромни билишди.
Исроил прокси томонидан қўлланилган америкалик қуролдан ўқ узган ҳолда, ресурсларга бой бу минтақа AҚШ ва Европанинг нефть ва газ талабларига бўйсунишга мажбур бўлади. 1967 йилдаги сўнгги йирик араб-исроил можаросидан сўнг араб нефти фақат AҚШ долларига сотила бошлаган ва шу билан Aмерика пуллари жаҳон захира валютаси мақомини таъминлаб олмаганмиди?
Ўн кунлик можаро давомида Исроил Ғазо секторига 10 минг тоннадан ортиқ бомба ташлади, улар бир зарба билан кўп қаватли бетон тураржой биноларини вайрон қилди ва уларни қоғоз каби буклаб юборди. Вайроналар остида қанча одам тириклайин кўмилганлигини ҳеч ким билмайди, чунки доимий бомбардимон остида қутқарув ишларини олиб бориб бўлмайди.
Исроил аҳолининг қочиш йўлларини, Миср билан чегарадаги назорат ўтказиш пунктини бомбардимон қилмоқда, масжид ва черковларда, касалхоналар ва БМТ лагерларида одамларни ўлдирмоқда, бундан олдин фаластинликларни сув ва электр таъминотидан узиб қўйди, инсонпарварлик ёрдами – озиқ-овқат ва дори етказиб берилишига тўсқинлик қилмоқда.
Капитализм томонидан бошланган аёвсиз отишма – “Темир товон” даҳшатли йиртқич ҳайвонга айланди, бутун дунёни ўраб олди. У онг ва танани заҳарлайди, одамларни ва уларга қўшиб ҳамма нарсани ўлдиради. Этик одамнинг юзини оёқ ости қилади... Савол шуки, бу ҳақиқатан ҳам абадийми?
Жек Лондон ўз романида 1861-1865 йилларда AҚШ президенти бўлган, қулликни бекор қилиш учун курашган ва ажралиб чиққан жанубга қарши фуқаролар урушига раҳбарлик қилган Aвраам Линкольннинг 1865 йил апрелида ўлимидан сал олдин айтган сўзларини келтирган эди:
Яқин келажакда мени ўта ташвишга соладиган ва ўз ватаним тақдири учун қайғуришга ундайдиган бурилиш юз беради... Корпорацияларнинг ҳокимият тепасига келиши муқаррар равишда мамлакатнинг олий органларида коррупция ва таназзул даврини келтириб чиқаради. Бутун миллий бойлик танланган бир неча кишилар қўлида жамланганида улар ўз ҳукмронлигини тасдиқлашга интилади ва кейин республика тугайди.
Aмерика республикасининг охири узоқ вақт олдин келган, бу республика эмас, балки оддий одам корпорациялардан фойда кўриши учун мавжуд бўлган олигархия, бу фақат жисмоний эҳтиёжлар билан яшашни англатади ва уларни қондириш учун олинадиган кредитлар тугамайди.
Энди, кичик Роберт Кеннеди айтганидек, корпорациялар уй сотиб олишни бошлайдиган вақт яқинлашмоқда. Улар 2030 йилга келиб AҚШдаги уй хўжаликларининг 60 фоизига эгалик қилиш ниятида. Уларга бундан буён истеъмолчи ҳам, мулкдор ҳам, фуқаро ҳам керак эмас: инсон “уйсиз, ҳовлиси йўқ” ижарачига, меҳмонга айланиши керак ва унинг бутун борлиғи фақат бир нарсага – “хўжайиннинг” иродасига боғлиқ бўлиб қолади.
Биз-чи?
Жорж Оруелл ҳамон инсониятга умид бериб, бу “хавфли ва даҳшатли вазиятдан” хулоса чиқариш мумкинлигини айтади. «Бу содир бўлишига йўл қўйманг. Бу сизга боғлиқ», — дейди ёзувчи.
Ва биз вазиятни бой бермаймиз. Ёдда тутинг, “агар у мен бўлмасам, бошқа ким?”
Галима Бухарбоева,
“Центр-1” бош муҳаррири
Рус тилидан Моҳинур Маматова таржимаси
УЗ
