Ислом давлати лагерларида ўзбекистонликлар ҳаёти қандай бўлган эди?
Ўзбекистон ўтган икки йилда Ислом давлати лагерларидан 244 нафар бола ва 73 нафар аёлларни, жами 317 нафар ҳамюртларимизни ортга қайтарди. Террорчилар назорати остидаги ҳаёт қандай бўлган? Бу ҳақида Яқин Шарқдаги ихтилофлар ҳудудида бўлганларнинг ўзлари Rost24 мухбирига сўзлаб беришди.
Ислом динида ўгай қизга кўз олайтириш борми?
Ойна олдида бир аёл ўйчан нигоҳ билан сиҳатгоҳ айвонида қийқиришиб ўйнаётган болалар томонга қарайди. Мен яқинлашар эканман суҳбат қилишни истамай орқага тисарилди.
Шундан сўнг орамизда ишонч пайдо бўлдими Робия ўз ҳикоясини айтиб берди.
Суҳбатимиз шу ерда тугади. Аёл йиғлаганча отлиб ёнимдан кетиб қолди. Кейин ҳамроҳларидан суриштирсак, у Сурияда икки фарзандидан ҳам айрилган экан.
Тадқиқотларга қараганда “жиҳодчи” гуруҳлар ўз сафига янги шахсларни жалб этишда махсус ёлланган гуруҳларнинг тарғиботчилари орқали кўп вақтини интернетда ўтказувчи, вақтинча ишсиз, хорижда пул топиш илинжида юрган ва ижтимоий ҳолатдан норози шахсларни ўз сафларига қўшиш мақсадида улар билан гўёки “мусулмонларнинг азобланаётгани” суҳбатлар олиб борадилар.
Сўнгра ислом оламидаги “муаммолар” санаб ўтилиб, айбдорлар сифатида дунёвий давлат ва жамият кўрсатилади. Бундан кейин эса барча муаммоларнинг “ечими” сифатида “кофирларга” қарши “жиҳод” қилиш таклиф этилади. Бунинг учун авваламбор “ҳижрат” қилиш лозимлиги уқтирилади. Жаҳон ОАВларидаги интервьюларни кузатганингизда эса Сурияда бўлиб, жангарилар сафидан қутула олганларнинг аксарияти бу ҳудудда исломий анъаналар амал қилмаслигини ва фақат манфаатлар устуворлигини айтиб беришган.
Орзу нима дегани?
Абдураззоқ 14 ёшда. Ҳали бола бўлса-да, катталар кўрмаган фожиага гувоҳ бўлган. У ота-онасининг хатолари туфайли оила аъзолари билан уруш ўчоқларига келиб қолгандан сўнг маълум вақт ўтиб, отаси, онаси, акаси-синглисини ўз қўли билан қабрга қўйишга улгурган. Нигоҳи тубида ана шу фожиа ҳамон из қолдириб турган бу болакай кичик жуссасига аллақачон катталикнинг залворларини илиб олган. У Суриядаги кунларини шундай эслайди:
“Сурия инсон ҳуқуқлари тармоғи” (SNHR) ташкилоти маълумотига кўра, 2011 йилнинг мартидан 2020 йил июнгача Сурияда 29 296 нафар бола ҳалок бўлди, яраланди ёки ногирон бўлиб қолди.
“Ҳеч кимга бу ҳаётни раво кўрмайман”
Асия ерга қараганча камералар объективидан қочишга ҳаракат қилади. Ўзини 20 ёшдалигини айтаётган бу аёл икки фарзанднинг онаси. Ҳаммаси болалигида бошланганини, унинг ихтиёри ҳеч қачон ўзида бўлмаганини алоҳида қайд этган Асия ҳали қўғирчоқ ўйнаш ёшида фарзандли бўлган. Бизнинг саволларимизга бироз маҳзунлик, бироз ҳадик билан жавоб берар экан, ажиб табассум билан дардини яширишга ҳаракат қилади. Ҳозир сал ачиниш билдирсангиз йиғлаши тайин, лекин ўзида жилмайиш учун куч топади... У болалигида бундай ҳаётни орзу қилмаганини агар, ҳаёт қайтадан бошланганида, ота-онасидан фақат бир нарсани, ўша сафарга чиқмасликни сўраган бўлишини айтади.
Асиядан келажак режалари ҳақида сўраганимизда, ўз келажагини фарзандлари билан боғлашини агар имкон бўлса, албатта, ўқишга киришни истаётганини айтди.
Шуни айтиш лозимки, Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан йўлга қўйилган “Меҳр” операциялари фақат уруш ҳудудидан фуқароларимизни қайтариб олиб келиш эмас, балки уларни жамиятга мослашувини ҳам назарда тутувчи махсус дастурларга эга. Алдов оқибатида ўзга юртга бориб қолиб, оғир ҳаётий даврни бошидан ўтказган бу инсонларга ҳукумат томонидан тиббий, психологик, моддий ва маънавий ёрдам кўрсатилади. Уларнинг тинч ҳаётга қайтиб, жамиятга мослашишлари, таълим ва ижтимоий дастурларда иштирок этишлари учун зарур шароит яратилади, бошпана ва иш билан таъминлаш чоралари кўрилади.
«Меҳр» операцияси биринчи марта 2019 йил 30 майида ўтказилган, унда 107 нафар бола ва 48 нафар аёл Суриядан ватанга қайтарилган эди. Ўша йили 10 октябрда эса 64 нафар бола Ироқдан олиб келинди. 2020 йил 8 декабрь куни "Меҳр" операциясининг навбатдаги босқичи амалга оширилди.Суриянинг жанговар ҳаракатлари олиб борилаётган ҳудудларидан 98 нафар Ўзбекистон фуқароси, яъни 25 нафар аёллар ва 73 нафар болалар Ватанга қайтарилди. Бегуноҳ болаларнинг 14 нафари чин етимлардир.
Бундай амалиёт яна қаерларда амалга оширилган? Халқаро экспертлар бу ҳақида қандай фикрда?
Бу амалиёт дунёнинг бошқа давлатларида ҳам жорий этилган. Хорижий жангари-террористлар билан алоқадор ҳамда терроризм қурбонлари бўлиши мумкин бўлган аёллар ва болаларга ёрдам кўрсатиш муҳимлиги БМТ Хавфсизлик кенгашининг 2396-резолюцияси билан тасдиқланган.
БМТ маълумотларига кўра, "Ал-Хол" ва "Рож" лагерларида 60 мингдан ортиқ маҳаллий террорчилар ва чет эллик жангарилар, шунингдек, 10 мингдан ортиқ аёллар ва болалар (уларнинг аксарияти 12 ёшгача) бор. Аёллар ва болалар турли сабабларга кўра, террорчилар ёнида бўлиб қолишган, уларга турмушга чиқиб, фарзандларни дунёга келтиришган.
БМТ ваколатли экспертлари фикрига кўра, Ўзбекистон ўз фуқароларини биринчи навбатда, аёллар ва болаларни ҳарбий можаролар зоналаридан билан шуғулланадиган дунёдаги кам сонли давлатлардан биридир. “Шу билан бирга, Тошкент ҳар бир БМТга аъзо давлат ўз фуқароларининг тақдири учун қаерда бўлишидан қатъи назар, жавобгар эканлигини амалда намойиш этади. Республика тажрибаси кўплаб бошқа мамлакатлар учун яхши ўрнак намунасидир”, дейилади БМТ вакиллари баёнотида.