“ЕИ – Марказий Осиё” саммити – қандай натижалар кутилмоқда?

Сўнгги йилларда Ўзбекистон ва Европа илгари мисли кўрилмаган даражада бир-бирига яқинлашди. 

Ўзбекистон дунёга очилмоқда ва Европа ҳам биз билан ҳамкор бўлишни истайди. Янги даврда — 2021 йилдан бошлаб ўзбек маҳсулотлари учун Европа бозори очилганди.  Ўзбекистон экспорти, хусусан, тўқимачилик ва металлургия соҳасида жадал суръатлар билан ўсди. 

Европадан Шарқий Осиёга энг қисқа ва хавфсиз йўналиш бўлган Транскаспий йўлагига 10 млрд еврогача инвестиция киритилди. У Европа ва Марказий Осиёни 15 кундан камроқ вақт ичида боғлашга имкон беради. 

Геосиёсий муҳитдаги муҳим босқич

2025 йил 3–4 апрель кунлари Самарқандда ​“Европа Иттифоқи — Марказий Осиё” биринчи саммити бўлиб ўтади. Унда Европа Иттифоқининг юқори мартабали вакиллари  ҳамда Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Туркманистон президентлари қатнашиши кутилмоқда.

Мазкур саммит Марказий Осиё минтақасининг геосиёсий муҳитидаги муҳим босқич бўлиши кутилмоқда. Чунки илк бор минтақанинг беш мамлакати етакчилари Европа Иттифоқи раҳбарлари билан олий даражадаги музокаралар ўтказиб, стратегик шериклик истиқболларини муҳокама қиладилар.

Геосиёсий вазият қалтис бўлиб турган бир пайтда, Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё ўртасидаги муносабатлар йилдан йилга стратегик жиҳатдан янада муҳим аҳамият касб этмоқда.

"Биз тартибсизлик ва бўлиниш кучайган дунёда яшаяпмиз. Европа Иттифоқи учун ягона тўғри йўл – мустаҳкам ҳамкорликлар ўрнатиш орқали тинчлик ва фаровонликни таъминлашдир. Кўп қутбли дунё шароитида янада фаол ва йўналтирилган ҳамкорлик зарур. Биринчи Европа Иттифоқи – Марказий Осиё саммити халқаро ҳуқуққа тўлиқ ҳурмат қилган ҳолда, тинчлик, хавфсизлик ва барқарор ривожланиш йўлида ҳамкорликни мустаҳкамлашга бўлган қатъий ниятимизни тасдиқлайди", — дейди Европа Кенгаши президенти Антониу Кошта.

Саммит кун тартибида Транскаспий транспорт йўлагини ривожлантириш, рақамли иқтисодиёт, энергетика, яшил технологиялар ва чегаралараро сув хавфсизлиги масалалари ўрин олган.

Янги Буюк ипак йўли

Саммитнинг айнан Самарқандда ўтказилиши ҳам рамзий маъно касб этади. 

«Асрлар давомида Ўзбекистон глобал савдонинг “уриб турган юраги“ бўлиб келган. Европалик савдогарлар кийим-кечак ва кулолчилик буюмларини харид қилиш учун Самарқанд, Бухоро ва Хивага келишган. Улар сизнинг ҳашаматли саройларингиз, мафтункор манзараларингиз ва ғоят ранг-баранг маданиятингиз ҳақидаги ҳикоялар билан қайтишган», — дея қайд этганди Еврокомиссия президенти Урсула фон дер Ляйен.

Дарҳақиқат, ўрта асрларда Самарқанд шаҳри Буюк Ипак йўлининг Европани Шарқ билан боғловчи энг муҳим нуқтаси бўлган. “ЕИ – Марказий Осиё” саммити ушбу тарихий алоқаларни янги босқичга олиб чиқади.

“Глобал Дарвоза” ташаббуси

Европа Иттифоқининг инвестицион стратегияси – “Global Gateway” (“Глобал Дарвоза”) ташаббуси ҳам илгари сурилмоқда. Ушбу тушаббус доирасидаги лойиҳалар янги иш ўринлари яратиш, бизнес имкониятларини кенгайтириш ва таълимдан тортиб замонавий инфратузилмага қадар муҳим хизматларни яхшилашга ёрдам беради.

Хусусан:

Транспорт – Транскаспий транспорт йўлагини ривожлантириш орқали юк ва йўловчилар ташиш вақтини қисқартириш ҳамда савдо даражасини ошириш;

Муҳим хом ашё – илғор тажрибаларни татбиқ этиш, янги иш ўринларини яратиш ва иқтисодий барқарорликни ошириш;

Рақамли алоқалар – рақамли тафовутни камайтириш ва юқори тезликдаги интернетга хавфсиз киришни кенгайтириш;

Сув, энергетика ва иқлим – мустаҳкам инфратузилма барпо этиш, арзон ва экологик тоза энергия манбалари таъминотини кенгайтириш.

Минтақалараро мулоқот

Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё ўртасидаги юқори даражадаги муносабатлар фаоллашган даврни бошдан кечирмоқдамиз. 

2022 йил октябр ойида Қозоғистонда ва 2023 йил июн ойида Қирғизистонда икки марта етакчилар учрашуви бўлиб ўтди. Бундан ташқари, бир қатор вазирлик даражасидаги муҳокамалар ҳам ўтказилди. Энг сўнггиси 2023 йилда — Люксембургда бўлиб, Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё ўртасидаги алоқаларни чуқурлаштириш бўйича қўшма йўл харитасини белгилаб берди. Ушбу йўл харитаси минтақалараро мулоқотни мустаҳкамлашга қаратилган аниқ ҳаракат йўналишларини ўз ичига олади, жумладан, саммит ўтказиш мажбурияти ҳам бор. 

2019 йилда Европа Иттифоқи Марказий Осиё бўйича янги Стратегияни қабул қилди. Бу минтақанинг Европа Иттифоқи манфаатлари учун ортиб бораётган стратегик аҳамиятини акс эттиради. Янгиланган стратегия Марказий Осиё мамлакатлари билан янада мустаҳкам, замонавий ва эксклюзив бўлмаган ҳамкорликни ривожлантиришни мақсад қилган. Бу эса минтақанинг барқарор, бардошли, фаровон ва бир-бири билан янада яқин иқтисодий ва сиёсий маконга айланишига хизмат қилади.

Ўзбекистон ЕИ билан савдо муносабатларини ўрнатишдан манфаатдор

Европа Иттифоқи минтақанинг иккинчи йирик савдо ҳамкори бўлиб, энг йирик инвесторга ҳам айланган. Марказий Осиёга киритилган инвестицияларнинг 40 фоизидан ортиғи Европа Иттифоқи ҳиссасига тўғри келади. 

Ўзбекистон ҳам Европа Иттифоқи билан савдо муносабатларини тубдан кенгайтиришдан, энг аввало, барқарор савдо-логистика занжирларини ва ўзаро маҳсулот етказиб беришни қўллаб-қувватлашнинг самарали механизмларини яратишдан манфаатдор.

Президент Шавкат Мирзиёевнинг қайд этишича, экспортчиларимиз Европа бозорига умумий қиймати 4 миллиард евро бўлган 500 номдаги саноат товарларини етказиб беришга тайёр.

Ўзаро ҳамкорликда минтақамизнинг туризм салоҳияти ҳам ниҳоятда юқори.

Шунингдек, Ўзбекистонда Европанинг еттита университети филиаллари муваффақиятли фаолият юритмоқда. Яқин истиқболда Европа Иттифоқи мамлакатларининг етакчи олий таълим муассасалари билан шерикликни йўлга қўйиш ва қўшма таълим дастурларини, биринчи навбатда, техника мутахассисликлари бўйича жорий қилиш режалаштирилмоқда. 

Давлат раҳбарининг таъбири билан айтганда, “ЕИ – Марказий Осиё” саммити мамлакатларимиз ўртасидаги дўстлик ва шериклик муносабатларини мустаҳкамлашга қўшимча суръат бағишлайди, минтақада тинчлик ва барқарорлик, изчил тараққиёт ва равнақни таъминлашга хизмат қилади.

Лутфулло Турсунов, журналист