Жамият учун ёлғончи, давлат учун самарасиз МТРК ислоҳотга муҳтож
Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси (МТРК) 13 та телеканал, 4 та радиоканал, 13 та ҳудудий телеканалларни бағрида сақлаб келмоқда.
Ундан ташқари “Республика телерадиомаркази”, “Ўзбекистон МТРК медиамаркази”, “Ўзбектелефильм” “Махсус автокорхона” каби алоҳида тизимлар ҳам мавжуд.
Вилоят телерадиоканаллари билан бирга жами 30та теле ва радиоканалларнинг жамият ва ҳукумат учун қанчалик фойдаси тегмоқда? Аслида бу саволга телетомошабин мухлислар жавоб бериши керак. Ваҳолангки, телетомошабинлардан телевидение ҳақида сўрасангиз, “Севимли”, “Зўр” МЮ5, “Миллий” каби хусусий телеканаллар мавжудлигини билишади.
Давлат телеканаллари эса бугун томошабинлар назаридан бутунлай четда қолмоқда. Бунга сабаб эса – кўришга арзигулик кўрсатувлар мавжуд эмас. МТРК кўрсатувларига муносабат билдирган одамларнинг 90 фоизи ёлғон, қолган 10 фоизи эса гумон деган жавобни беришмоқда. Ҳаттоки, энг ишонган “Ўзбекистон24” телерадиоканали ҳам халқ тилида “Сусамбил” мақомига муносиб кўрилган.
Бугунги кунда МТРКда тайёрланадиган кўпгина кўрсатувларнинг асосий мақсади – эфир вақтини тўлдириш бўлиб қолмоқда. Томошабинни жалб қилиш деган тушунчалар эса бутунлай унутилган.
Хусусий телеканаллар майдонга чиққунига қадар аҳоли МТРК тизимидаги телеканалларни кўришга мажбур эди. Энди эса одамлар уйидаги телевизор дастуридан давлат телеканалларининг барчасини тозалаб ташлаган. Амалдорларгина фақат “Ўзбекистон24” телеканалини кўришга мажбур. Халқда эса бундай мажбурият йўқ.
Бюджетдан ажратилган 561,4 миллиард сўмга муносиб нимадир қилиши зарур эмасми? Томошабинлар учун нимадир бериши мумкин десак, томошабиннинг ўзи МТРК каналларини кўрмайди. Ҳукумат учун нимадир қилиши керак десак, кимдир кўриши керкку ахир. Демак ҳар йили ажратиладиган ярим триллион сўм ҳавога совурилмоқда.
Шундай экан ҳукумат томонидан МТРКга топширилган миссия ҳам самарасиз бўлмоқда. Бюджетдан ажратилган пуллардан бир қисми қайсидир хусусий телеканалга ажратилиб берилса, ҳар қандай миссияни қойилмақом қилиб уддалаб бериши мумкин.
Бир замонлар қўшни республикаларга ҳасад қилинган ҳолда телеканаллар сони кўпайтирилиб ташланган эди. 13 та телеканалга зарурат ва эҳтиёж ҳам йўқ аслида. Деярли ярми мавзу ва мақсад жиҳатидан бир бирини такрорлайди.
Мисол учун, “Маданият ва маърифат” ва “Ўзбекистон тарихи”, “Маҳалла” ва “Оилавий” телеканаллари мавзу ва мақсад жиҳатидан бир бирига ўхшаш. “Ўзбекистон” ҳамда “Тошкент” телеканали эса барчасидаги мавзуни такрорлайди.
МТРКнинг бошқарув тизими 73 йил жон сақлаб келган собиқ СССРнинг коммунистик бошқарувига ўхшайди. Бу тизим тагидан чириб бўлган десак ҳам адашмаган бўламиз. Ҳеч кимга ҳаттоки, ҳукуматга ҳам фойдаси тегмай қолган. Аммо маълум бир шахсларгагина зарур ташкилотлиги сир эмас.
Бугун эса бу социалистик тизимга барҳам бериб МТРКга тоза ҳаво киритиш лозим. Аммо шуни ҳам алоҳида таъкидлаш зарурки, битта канални иккита қилиб ёки иккита телеканални битта қилиб ислоҳ қилиб бўлмайди. Тубдан ислоҳ қилиш зарур.
МТРК тизимида яна бир коммунистик услубда ишлайдиган катта бир ташкилот бор. Телемарказ деган ташкилот телеканалларга хона, монтажчи, камера ажратиб бюджет пулларини ихтиёрий-мажбурий қайтариб олади. Соатбай ажратиладиган камера, монтаж хоналари ва инженерлар учун белгиланган сумма миқдори қайси тамойиллар асосида белгиланган. Шу савол ҳам очиқ қолиши табиий. Умуман олганда бюджет пулларини каналларга тарқатиб, яна ўзлари йиғиб оладиган механизм кимгадир керакми? Қисқаси, давлатдан ажратилган пул бир айлантирилади ва ... давомини айтишга факт факт йўқ.
“Махсус автокорхона” ҳам худди шу механизмни бажариб беради. Биргина директорга хизмат учун ажратилган нексия машинасининг хизмат ҳаққи учун телеканалдан тортиб олинадиган бир йиллик пулига янги жентра машинасини олиш мумкин.
МТРКда мавжуд 13 та телеканаллларга ўзлари реклама қидириб топиш ваколати яқинда берилди. Аммо нархни биргина МТРК марказий аппарати белгилаб беради. Бу ҳам рақобатга қўйилган тўсиқнинг белгиси эмасми? Шунингдек, катта миқдордаги реклама чегирма (скидка)лари ҳам фақат маълум бир реклама компанияларига тортиқ қилинган. Телеканалларнинг ўзлари чегирма қилиш имкониятидан бутунлай мосуво. Бу эса реклама берувчиларнинг бир жойга йиғилиб бориши учун ихтиёрий-мажбурият эмасми?
МТРКда 5 минг нафарга яқин одам штатда туради. Ўтган йили МТРКнинг барча телерадиоканали карантин сабаб 450 нафар ходим билан ишлади. Аммо эфир жадвали ўзгармади. Шундай экан бу тизимдаги штатлар жадвали ҳам ислоҳотга муҳтожлигини кўрсатмоқда.
Юзлаб бекорчи ходимларга арзимаган маош бўлса ҳам пластигига тушиб тургани маъқул. Аммо жонини жабборга бериб ишлайдиганлар ҳам ана шу бекорчилар учун товон тўлашга мажбурдир. Чунки бошқа бир даромад қиладиган жойи йўқ, телевидение учун ишлайдиган ҳақиқий ижодкорлар тирикчилик синовларига бардош бериши қийин.
МТРКда деярли барча жанжаллар гонорар боис келиб чиқиши кўпчиликка аён. Гонорар мезонларини белгилаб берадиган МТРК раисининг 118-буйруғи ўтган асрдан қолган механизмлар асосида тузилган. Мазкур ҳужжатдаги бандлар шундай тузилганки, уни ҳар тарафга ўйнатиш мумкин. Бу механизмда бугунги кунда давр талаби бўлган компюьтер графикаси каби замонавий йўналишлар ўрин олмаган.
Вилоят телерадиоканаллари вилоят ҳокимларининг шахсий томорқаси десак ҳам муболаға бўлмайди. ВТРКларининг директорлари ҳокимининг чизган чизиғидан чиқма олишмайди.
Қисқаси, вилоят телерадиоканалларини ҳокимлар чангалидан қутқариш керак. Ёки, ҳеч бўлмаса, ижодкорлар ишлаши учун шароит қилиб беришни вилоят ҳокимлари ўз зиммасига олиш керак. Бунинг учун албатта шу соҳа учун жон куйдирадиган биргина раҳбар керак. Ўша раҳбар эса қидирилмоқда.
УЗ
