Марказий Осиё давлатлари 2026 йил учун сувни тақсимлади

Марказий Осиё сув хўжалигини мувофиқлаштириш бўйича давлат комиссияси 2025-2026 йилларнинг вегетациядан ташқари даврида сув олиш лимитлари ва сув омборларининг иш тартибини келишиб олди. Унга кўра, 2026 йилда Ўзбекистон Амударёдан 22 миллиард куб метр, Сирдарёдан 3 347 миллиард куб метр сув олади.

Амударёдаги сув баланси

Комиссияни Амударё бўйича — мамлакатларга етарли сув борми ва кўп далалар ҳамда миллионлаб одамлар яшайдиган қуйидаги оқим даражасини сақлаб қолишнинг уддасидан чиқилдими каби масалалар кўпроқ қизиқтирган.

Таъкидланишича, умуман олганда, мавсум осон кечмаган. Керки назорат створи (дарёнинг энг юқори нуқтаси)да сувлилик меъёрга нисбатан 93% атрофида бўлиб, бир йил олдингига нисбатан бир оз паст бўлган. Баҳорда сув оқими кескин ўзгариб турган, аммо август ва сентябрь ойларида, тоғларда музликларнинг эриши кучайганида, сув одатдагидан кўпайиб, меъёрнинг 115 фоизигача етган. Бу мавсум охирига келиб сув омборларида қуйи оқим учун зарур бўлган ҳажмни тўплашга ёрдам берган.

Мамлакатлар вегетация даврида Амударё бўйича тасдиқланган лимитларнинг тахминан 86 фоизидан фойдаланган. Тожикистон ўз ҳажмининг қарийб 83 фоизини, Туркманистон — қарийб 92 фоизини, Ўзбекистон — қарийб 82 фоизини ишлатган. Керки створидан пастда ҳақиқий фойдаланиш умумий лимитнинг 87,4 фоизини ташкил этган.

Нурек ва Туямўйин сув омборлари тартибга солинадиган ўтказиш режимида ишлаган. Биринчиси оқимнинг тебранишини текислаган, иккинчиси эса сувни пастки оқимга тезкор равишда етказиб берган. Шу туфайли далалар ва аҳоли пунктларини сув билан таъминлашда жиддий узилишлар юз бермаган.

Сирдарё: ирмоқлар меъёрдан юқори, аммо сув омборларида сув танқислиги
2024 йилда йилда Сирдарё бўйлаб вазият мураккаброқ кечган. Ўзбекистон гидрометеорология марказининг прогнозлари ҳавзанинг турли қисмларида сув меъёрнинг 70 фоизидан 105 фоизигача бўлишини кўрсатган. Амалда эса юқори сув омборларида умумий оқим кутилганидан ҳам юқори бўлган — 6 119 миллион куб метр ёки меъёрнинг 119 фоизини ташкил этган.

Бу яхши янгиликдек туюлиши мумкин, аммо мавсум охирида сув омборларининг ўзида режалаштирилганидан камроқ сув борлиги аниқланган.

Тўхтағул сув омбори ярим миллиард куб метрдан ортган, Андижон сув омбори 320 миллион куб метрга яқинлашган, Чорвоқ сув омбори эса 428 миллион куб метрга етмаган. “Баҳри Тожик” ва “Шардара” ўзанли сув омборларида эса танқислик мос равишда 217 ва 576 миллион куб метрни ташкил этган.

Умуман олганда, каскад бўйича прогнозга нисбатан қарийб 2,1 миллиард куб метр сув етишмаган. Шу билан бирга, 2024-2025 йиллардаги вегетациядан ташқари даврда каскаддан режалаштирилганидан кўра кўпроқ — деярли 1,8 миллиард куб метр сув оқизилган.

Ўзандаги санитария оқимини ушлаб туриш ва мамлакатларни қуйи оқим бўйлаб сув билан таъминлаш учун кўпроқ сув ўтказиш зарур эди.

Айрим сув омборларида танқислик бўлса-да, Сирдарё бўйлаб 2025 йилги суғориш мавсуми жиддий муаммоларсиз ўтган. Ўтган йиллардаги захиралар, қўшимча оқим ва Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Ўзбекистон хизматларининг келишилган иши бунга ёрдам берган.

Қишда ва баҳорда сув қандай тақсимланади?
Давлатлараро мувофиқлаштирувчи сув хўжалиги комиссияси йиғилишида мамлакатлар 2025-2026 йилларда бўлажак вегетациялараро даврда сувдан қандай фойдаланишни келишиб олишди.

Амударё бўйича 2025 йил октябрдан 2026 йил октябргача сув хўжалиги йилига сув олишнинг умумий лимити қарийб 55,4 миллиард куб метр миқдорида белгиланди. Шундан 15,9 миллиард куб метри совуқ давр — октябрдан апрелгача бўлган даврга тўғри келади.

Тожикистонга йилига 9,8 миллиард куб метр, Туркманистон ва Ўзбекистонга 22 миллиард куб метрдан ажратилди.

Оқимнинг катта қисми — 44 миллиард куб метр — дарёнинг қуйи оқимини таъминлайдиган Керки гидропостига ўтиши керак.

Орол денгизи ва Амударё делтаси учун сув ҳажми алоҳида белгиланди. Яъни, 4,2 миллиард куб метр, уларнинг ярми қиш ва эрта баҳорда етказиб берилади. Тошҳовуз вилояти, Хоразм вилояти ва Қорақалпоғистон ирригация тизимларига санитария-экологик оқимлар яна 800 миллион куб метрни ташкил этади.

Бу сув танқислиги шароитида яшаётган Оролбўйи аҳолиси ва қирғоқ бўйи экотизимларини сақлаб қолиш учун муҳимдир.

Сирдарё бўйича вегетациядан ташқари даврда сув олишнинг умумий лимити 4,219 миллиард куб метрни ташкил этади. Қозоғистон “Дўстлик” канали орқали 460 миллион куб метр, Қирғизистон — 47 миллион, Тожикистон — 365 миллион куб метр сув олади, асосий улуш Ўзбекистонга — 3,347 миллиард куб метрга тўғри келади.

Ушбу кўрсаткичлар кутилаётган оқимни, сув омборларидаги захираларни ва дарё ўзанида экологик оқимни сақлаб қолиш заруратини инобатга олган ҳолда ҳисобланган.

Сув омборлари қандай ишлайди?

Комиссия энг йирик сув омборларининг иш режимларини ҳам тасдиқлаган. Прогнозларга кўра, Нурек сув омбори тахминан 10,5 миллиард куб метр сув билан вегетациядан ташқари даврга киради ва уни тахминан 9,7 миллиард куб метр билан якунлайди.

Туямўйин мавсумни тахминан 4,5 миллиард куб метр захира билан бошлайди ва баҳорга келиб ҳажмни 3,4 миллиард куб метргача камайтиради. Иккала гидроузел ҳам Туркманистон ва Ўзбекистонда суғоришни таъминлаш ва Амударё ўзанида тирик оқимни сақлаб қолиш учун сувни аста-секин қуйи оқимга узатади.

Сирдарё бўйича Тўхтағул, Андижон ва Чорвоқ сув омборларидаги умумий сув захиралари вегетациядан ташқари давр бошида тахминан 10,6 миллиард куб метрни ташкил этади, бу меъёрдан бир оз паст.

“Баҳри Тожик” ва “Шардара”да тахминан 2,6 ва 1,65 миллиард куб метр бўлиши кутилмоқда.

Сирдарё ҳавзасидаги сув омборларида қиш бошланишига қадар тахминан 14,9 миллиард куб метр сув бўлади — бу ўртача йиллик ҳажмнинг 90 фоизига тўғри келади. Бу танқидий вазият эмас, аммо захира миқдорини камайтиради, шу сабабли каскаднинг иш тартиби эҳтиёткорона бўлади.