Ўзбекистонда ёз фасли билан бирга жазирама иссиқ ҳам кириб келди. Иқлимшунос Эркин Абдулаҳатов фикрича, Ўзбекистонда 2030 йилга бориб ҳаво ҳарорати доимгидан 2–2,5 даража, 2040 йилларда 4 даража, 2080 йилларда 6 даражагача кўтарилиши мумкин.
Ҳаво ҳароратининг ошиб бораётганига нима сабаб бўлмоқда?
"Саноат даврида яшаётганимиз, энергия ишлаб чиқараётганимиз туфайли атмосферага ҳаддан ташқари кўп газлар чиқмоқда. Иқлим ўзгаришида инсон омили асосий роль ўйнаяпти. Дунё мутахассисларининг 90 фоизи ҳозирги иқлим исишига антропоген (инсон таъсирида) омил сабаб содир бўляпти, деган фикрда. Қолган 10 фоиз олимлар иқлим ер остидаги ўзгаришлар, астрономик сабаблар, қуёшнинг ўзидан ҳаддан ташқари кўп иссиқлик чиқариши фонида ўзгаряпти, деган қарашда", — дейди мутахассис Эркин Абдулаҳатов.
Жазирама иссиқнинг қандай салбий таъсирлари бор?
Иссиқ ҳаво таъсирида юрак тез уриши, нафас қисиши, тананинг турли қисмларида кўкаришлар пайдо бўлиши ва тирноқ шакли ўзгариши мумкин. Ҳатто, мияга қон яхши етиб бормаса, бош айланиши, ҳушдан кетиш эҳтимоли ҳам мавжуд. Бу салбий ҳолатлар эса томирларда қон айланишининг бузилиши ва тромбозлар ҳосил бўлганидан дарак беради. Оқибатда инсульт ва инфаркт хавфи ортади. Шунингдек, сурункали касалликлар зўрайиши ёки иссиқлик билан боғлиқ хасталиклар, хусусан, организмнинг умумий ҳолсизланиши ва ҳаёт учун хавфли бўлган офтоб уришига сабаб бўлиши мумкин. Офтоб уруш аломатлари: бош айланиши, ҳолсизлик, бош оғриғи, кўнгил айланиши ва бадан қақшаши.
Қандай тавсияларга амал қилиш лозим?
Соғлиқни сақлаш вазирлиги тавсияларига кўра, иссиқ ҳавода қон қуюқлашишига йўл қўймаслик учун етарли миқдорда суюқлик ичиш зарур. Энг яхшиси, табиий тоза сув ҳисобланиб, салқин ва аччиқ бўлмаган чой ҳам ичиш мумкин. Бироқ газланган ичимликлар асло мумкин эмас.
Шунингдек, соат 12:00 дан 16:00 гача имкон қадар ёпиқ бинолар ёки салқин жойларда бўлиш лозим. Бу вақтда қуёш нурлари энг кучли бўлиб, тананинг қизиб кетиши ва офтоб уриш хавфи юқори бўлади. Агар кўчага чиқиш зарурати туғилса, соя жойларда юриш, соябондан фойдаланиш ва фаолликни куннинг салқинроқ пайтлари—эрталаб ёки кечқурунга режалаштириш мақсадга мувофиқ.
Уй шароитида салқинликни таъминлаш ҳам жуда муҳим. Масалан, кундузи қуёш тушадиган томондаги деразаларни ёпиқ ҳолда сақлаш, кечаси ҳаво салқинлаганда деразаларни очиб, хоналарни шамоллатиш, куннинг энг иссиқ вақтларида печь, кир ювиш машинаси, қуритгич каби ўзидан иссиқлик чиқарувчи маиший техникалардан фойдаланишни чеклаш керак.
Жазирамада тўғри кийим танлаш ҳам муҳим. Енгил, кенг бичимли, ҳавони яхши ўтказадиган табиий матолардан (пахта, ипак) тикилган либосларни кийиш тавсия этилади. Аксинча, синтетик кийимлардан сақланиш лозим. Имкон қадар оч рангли уст-бошларни танлаш мақсадга мувофиқ. Чунки улар қуёш нурини яхшироқ қайтаради.
Кун давомида тез-тез салқин душ ёки ванна қабул қилиш ҳам тана ҳароратини пасайтиришга ёрдам беради. Аммо жуда совуқ сувдан фойдаланмаслик керак. Сабаби ҳароратнинг кескин ўзгариши организм учун стресс бўлиши, ҳатто, пневмонияга олиб келиши мумкин. Хона ҳароратидаги ёки бироз салқин сув энг мақбул вариантдир.
Қолаверса, иссиқда оғир жисмоний меҳнат ёки спорт билан шуғулланиш сувсизланиш, силла қуриши ва офтоб уриш хавфини сезиларли даражада оширади. Бундай шароитда юрак-қон томир тизимига тушадиган юк ортади, бу эса тайёргарлиги бўлмаган одамларда юрак хуружи ёки инсульт хавфини юзага келтиради.
Жазирама кунларда хорижий давлатларда қандай қулайликлар мавжуд?
Жорий йилнинг ёз ойларида Япония пойтахти Токио шаҳри аҳолисига сув учун олинадиган асосий коммунал тўловларни бекор қилиш режа қилинган, Бунинг учун маҳаллий ҳокимлик томонидан 36 миллиард иена (тахминан 250 миллион доллар) ажратилган ва бу тўрт ой давомида амал қилади.
Шунингдек, ушбу давлатда бепул совуқ сув аппаратлари ва ичимлик автоматлари мавжуд. "Cооl Biz" сиёсати билан ходимларга енгил кийимда юришга рухсат берилади. Иссиқ кунларда ёмғирга ўхшаш сув пуркаш мосламалари ўрнатилади.
Бирлашган Араб Амирликларида (Дубай) автобус бекатлари ҳам кондиционерли, йўллар бўйлаб соябонли йўлаклар мавжуд. Жуда иссиқ кузатилганда айрим иш жойларида масофавий ишлашга рухсат берилади
Испанияда жазирама кунлари парк ва жамоат жойларида “Cооl Points” совуқ сув тарқатиш пунктлари очилади. Жамоат транспортида кондиционерлар мажбурий ишлайди. Ҳаддан ташқари иссиқда мактабларда дарслар вақтинча эртароқ якунланади.
Ўзбекистонда ҳам жазирама иссиқ кунлари огоҳлантириш бериб, иссиқдан сақланиш учун тавсиялар бериб борилади. Жамоат транспортларида кондиционерлар мавжуд, аммо хаммасида хам эмас. Метродаги эски русумдаги поездларда кондиционерлар йўқ, янгисини эса доимий иш вақтида ҳам ишлатиб қўймаслик ҳолатлари кузатилмоқда, бу эса аҳолига ноқулайлик келтириб чиқаряпти. Автобус бекатлари очиқ ҳолатда, ҳатто айримлари соя ҳам қилиб беролмайди. Кондиционер ўрнатилишини хаёл қилмасак хам бўлаверади. Афсуски, бу ҳолатда ягона ечим имкон қадар уйдан чиқмаслик бўлиб қолмоқда.
УЗ
