ЁХУД "Автотест"нинг эгаси ким эканини билмайман, деган вазир Руслан Давлетовнинг бугунги анжумани ҳақида
БЕШ ДАҚИҚАЛИК ШАХСИЙ ФИКР
"Автотест", вазир, ҳуқуқшунос, ит ва конспирология
Хорижнинг Оксфорд ёки Принстон университетларида ўқиб келмайдими лоббистлар олдида кучсиз бўлса, у вазирдан наф йўқ экан. Бу фикрни вақтинчалик монополия ўрнатаётган «Ягона имтиҳон маркази» (ЯИМ)ни монополия эмаслигига ишонтиришга уринаётган адлия вазири Русланбек Давлетовга ҳеч қандай алоқаси йўқ.
Биз биргина хусусий тадбиркор имконияти даражаси кўзлаб қабул қилинган қарорларнинг ортида монополия мақсадлари борлигига ишонмаймиз. Бу вазир айтганларидек, конспирология холос.
Кулгинг келади...
Ким бўри, ким ит?
Қадимда бўрилар тўдаси бўлган экан. Уларнинг кун кўриши кун сайин оғирлашиб кетаверибди. Шунда айрим бўрилар одамлар оёғини ялаб, думини ликиллатиб, одамлар берган суякка қорин тўйғазадиган бўлибди. Бу ишни бўрилар тўдаси оқламапти ва суяк илинжида одамлар оёғини ялаган бўрилар ит бўлсин, дебди. Шу-шу бўрилар тўдаси ит ва мағрур бўриларга ажралиб кетган экан. Бу бир афсона, аммо сиз афсона-ю, асотирлар бекорга тўқилмаслигини ҳам биласиз.
Бугун ҳуқуқшунос-блогерларнинг орасида ҳам бўрилари ва юқоридаги одамлар оёғини ялаб кун кўрадиганлари бор. Ўзини халқпарвар кўрсатган битта яримта ҳуқуқшунос-блогер суянган одамларининг манфаати турганда қорани ҳам оқ деяверади.
Кўпчилик биладики, биргина тадбиркор имконияти даражасида лицензия талабларини ишлаб чиқиш ҳар қандай давлатда, жамиятда очиқ ва вақтинчалик монополия, дейилади.
Бу ҳақида савол сўраганимизда мийиғида кулиб ўтирган ва саводсизликка йўйган доно ҳуқуқшунос-блогернинг ҳам ақли бу монополия эканига балодек етади. Аммо, буни монополия эканини тан олиш учун бўри бўлиш керак (..) эмас. Бугунги анжумандаги вазирга ва анчагина кузатувчилари бўлган блогерга бу ривоятнинг умуман алоқаси йўқ. Ишонинг сиз ҳақ гапни айтяпсиз «ЯИМ» монополия ўрнатмаган, сиз тўғри айтяпсиз, сиз виждонингиз олдида топ-тозасиз.
Одамлар нега қоидани бузади?
Давлат хизматлари агентлиги гувоҳнома беришни ташкиллаштиришини сўраганимда бирон саводсизликни кўрмадим. Мен АҚШда бўлган вақтимда эҳтиёж туфайли ҳайдовчилик гувоҳномасини олишимга тўғри келган. Шунда ўзимизнинг Давлат хизматлари агентлигига ўхшаган давлат агентлигига бориб икки босқичли имтиҳон топширганман. Бунга биргина компьютер ва инструктор керак бўлган. Имтиҳон вақти онлайн инструкторнинг бўш вақтига қараб келишилган. Биринчи босқичдан ўтганимни компьютер тасдиқлаган, иккинчисини инструктор. Ҳеч қандай инновацион ечим керак бўлмаган. Мен яшаган штатда (гувоҳнома олиш тартиби турли штатларда турлича) ана шундай оддий қоида асосида қанча ҳайдовчилар гувоҳнома олиб машина ҳайдаб юрипти. АҚШ кўчаларида ортиқча қонунбузарликка кўзим тушмаган. Аксинча, ўта тартибли экани мени ҳайратлантирган.
Одамлар нега қоидаларни бузади? Нега қонунларга беписанд бўлади? Қачонки юқоридагилар ҳам қонунни менсимай қўйганда шундай бўлади. Қачонки юқоридагилар қонунларни ўзларининг манфаатлари йўлларида, ўзларига тўғирлаб олганларида қуйида аҳоли томонидан қонунчиликка беписанд ёндошув пайдо бўлади. Бугун, “Автотест”нинг янги монопол қиёфасини яратиш ҳам аҳолида қонунларга нисбатан беписандлик, ҳукуматга нисбатан ишончсизликни уйғотади. Монополларнинг ёнини олаётган ҳуқуқшунос ва вазирлар сиз виждонингиз олдида топ-тозасиз.
Очиқ монополия нима?
Монополия ўрнатиб катта даромад кўриш мумкин. Бироқ ҳуқуқий демократик давлатларда монополия ўрнатишга йўл қўйилмайди. Шунга қарамай монополия яратишнинг яна бир қанча усуллари бўлиб, бу айрим давлат ташкилотларига “Мана бизда монополия йўқ, бошқаларга ҳам имкон берганмиз ”, дея иддао қилишларига йўл очиб беради.
Мисол учун, монополиянинг очиқ кўриниши бор. Яъни, бунда қайсидир бизнес билан шуғулланиш биргина тадбиркорга бириктирилмайди. Ўша бизнес билан шуғулланиш барча тадбиркорлик субъектларига мумкин бўлади. Бироқ, ана шу бизнес билан шуғулланувчиларга катта инвестиция талаб қилувчи, янги инновацион технологиялар асосида иш юритиш талаби ва фақатгина шу кўзланган “монопол” бажара оладиган талаблар қўйилади. Бу талабга эса албатта, шу "кимса", яъни ҳукуматга яқин бўлган қайсидир шахснинг тадбиркорлик субъекти жавоб беради. Бошқалар эса вақтинча имконсиз.
Бу очиқ монополия турида асосан вақтинча йирик инвестиция олиб кирган тадбиркорлар даромад кўришга улгиради. Бошқалар ҳам ўша компания каби талабларга жавоб бериш даражасига чиққунларича, қарорлар билан фаолият тури мустаҳкамланган тадбиркор бозорда ягона даромадчи бўлиб қолаверади. Мана шу монополиянинг бизга кўринмай турган яна бир қиёфаси.
Бу вазият шу кунларда Тошкентда фаолият турини бошлаган “Ягона имтиҳон маркази”ни ёдга солади. Кимга тегишли экани бир нечта журналистлар томонидан айтилган бу янги қиёфадаги монопол “фирма”га ҳозирча бирорта рақобатчи йўқ. Фақат шу ҳукумат қўйган талабларни шу фирма бажара олади, холос. Бошқаси эмас. Чунки, талаблар фақат шу "фирма"ни кўзлаб ёзилгандек, гўё. Қолганини ўзингиз хулоса қилинг.
Аммо, мутахассислар бошқа фикрда. Хусусан, Ўзбекистон Республикаси Адлия вазири “Ягона имтиҳон маркази”ни монопол деб ҳисобламайди. Бу каби савол берадиганларни эса қайсидир доно ҳуқуқшунос-блогер билимсизлик, деб баҳолайди. Хавотирланманг, сиз ҳақсиз, “ЯИМ” монопол эмас. Сиз виждонингиз олдида топ-тозасиз.
Бургут парвозингизда давом этинг, халқ ҳаммасига чидаб кетаверади. Аммо унутманг, шу жафокаш халқнинг устидан кулганлар, унинг хақини еганлар барчасига жавоб берадиган кун ҳам келиб қолар...
УЗ
